check_box_outline_blank zoom_in zoom_out
SDS VD D 1 22-1

Les sources du droit suisse, XIXe partie : Les sources du droit du canton de Vaud, D. Répression de la sorcellerie en Pays de Vaud (XVe–XVIIe siècles), Tome 1 : le registre Ac 29 des ACV, da Pau Castell Granados, Gwendolin Ortega e Martine Ostorero

Citazione: SDS VD D 1 22-1

Licenza: CC BY-NC-SA

Procès de sorcellerie intenté contre Isabelle Perat, de Peyres

1498 novembre 5 – 6. [Château de Dommartin]

Isabelle Perat, de Dommartin, arrêtée sur plainte pour crime d’hérésie, comparait le 5 novembre 1498 devant le vice-inquisiteur François Fossaud, au château de Dommartin. Interrogée par ce dernier, elle ratifie les aveux faits auparavant lors des trois premières monitions au château de Menthon à Lausanne ; elle dénonce quatre personnes (3 hommes et une femme), y compris l’inculpé François Marguet. Le lendemain, elle ratifie et complète ses aveux à deux reprises ; elle ajoute en même temps les noms de sept autres complices (5 hommes et 2 femmes), y compris ceux des inculpés Marguerite Diserens et Pierre Menetrey. Le même jour, le procès est clos. Les actes s’arrêtent ici, mais nous savons qu’Isabelle a été finalement condamnée au bûcher par le Chapitre de Lausanne, seigneur temporel de Dommartin.

Les procès de François Marguet (SDS VD D 1 21-1 : ACV, Ac 29, p. 365–396), Isabelle Perat (SDS VD D 1 22-1 : ACV, Ac 29, p. 399–414), Marguerite Diserens (SDS VD D 1 23-1 : ACV, Ac 29, p. 349–364) et Pierre des Sauges alias Menetrey (SDS VD D 1 24-1 : ACV, Ac 29, p. 415–438) ont tous été intentés en 1498 au château de Dommartin et présidés par le vice-inquisiteur François Fossaud. Ils sont les témoins d’une nouvelle chasse aux sorciers menée à Dommartin, après la première vague soixante ans auparavant.

Le procès d’Isabelle Perat occupe les pages 399 à 414 du registre Ac 29 ; les pages 400 et 410 à 414 ont été laissées en blanc. Les actes sont rédigés par le notaire André Thovacin et authentifiés à l’aide de son signet, tout comme les trois autres procès du dossier « Dommartin 1498 ». Il est aussi l’auteur des titres et des notes marginales ajoutées tout au long des procès. La page de garde du cahier (p. 399) contient aussi une annotation de type comptable d’une main inconnue.

Testo editionale

Processus YsabellePersona: relicte
Johannis PeratPersona: de PeresLuogo:
parrochie Dompni MartiniLuogo:
1498Data di origine: 1.1.1498 – 31.12.1498
Allineato a destra

[p. 400]Interruzione di pagina
[p. 401]Interruzione di pagina

Processus YsabellePersona: relicte
Johannis PeratPersona: de PeresLuogo: parrochie
Dompni MartiniLuogo: .
Allineato a destra


Anno Domini millesimo quatercentesimo nonagesimo
octavo et die quinta mensis novembris
Data di origine: 5.11.1498
, sequitur
processus YsabellePersona: relicte Johannis PeratPersona: de
PeresLuogo: parrochie Dompni MartiniLuogo: , que pro clama
in crimine heresisTermine: fuit detenta coram venerabili patre
fratre Francisco FossaudiPersona: ordinis Predicatorum conventus Beate
Marie Magdalene Lausannensis
Organizzazione:
, viceinquisitoreTermine: generali
in civitatibus et dyocesibus LausannensiLuogo: , GebennensiLuogo: et SedunensiLuogo:
auctoritate apostolica specialiter deputatusDa correggere in: deputatoa, fuit adducta
et per eum interrogata super dicto crimine de veritate
b–confessioMarginalia sul margine sinistro–b dicenda ; que respondit et confitetur esse hereticaTermine: , prout
LausanneLuogo: in castro MenthoniLuogo: in prima, secunda et tercia
monicioneTermine: confessa est, et confitetur in modum qui
sequitur. Et confitetur :
Quod sunt novemData: 1489 aut decem anni vel circa
quod die una
Data: 1488
, veniendo de ecclesia Dompni MartiniLuogo:
sub castroLuogo: eiusdem loci cum uxorePersona: Johannis
Richar
Persona:
dicti loci Dompni MartiniLuogo: , dicta uxor
dicti Johannis RicharPersona: vocata GuillemetaPersona: dixit
eidem inquisite : « Tu habes multos emulos et
multa tibi improperantur ; sed si velis michi
acquiescere, faciam te vindicare de inimicis tuis »
.
Que respondit : « Quid vis quod faciam ? ». Ad illa :
c–negacio DeiMarginalia sul margine sinistro–c « Oportet quod tu neges Deum, sanctum batismiaSic
et virginem MariamPersona:  »
. Que YsabellaPersona: acquievit ;
[p. 402]Interruzione di paginaet die illa de sero, ipsa YsabellaPersona: cum GuillemetaPersona:
predicta iverunt ad vallem subtus castrum predictum
Dompni MartiniLuogo: . Et ibidem reperierunt demonemTermine:
in specie hominis vestitum magistroDa correggere in: nigrod, cuius
nomen erat BrunetPersona: 1 ; qui alloquutus est eidem
YsabellePersona: ad vocem dicte Guillemete RichardazPersona:  : « Si
velis negare Deum creatorem tuum, sanctum batismia
et virginem MariamPersona: , te vindicabo de inimicis tuis, et
michi facere homagiumTermine:  »
. Tunc ipsa inquisita
ad vocem dicti demonis negavit Deum creatorem
celi et terre, sanctum batismia, preter virginem MariamPersona:  ;
et hoc facto, dictus demunTermine: se mutavit in
speciem catiTermine: nigri, et obsculata est eum sub cauda,
e–homagiumMarginalia sul margine sinistro–e et dixit quod erat frigidus ; qui dictus demun eidem
tradidit certas pecunias quas eduxit in bursa
sua, deinde ad quandam suam archam. Et post certi
temporis elapsisDa correggere in: elapsif, reperit frondes quercus in arca
sua loco pecuniarum. Et quolibet annoDurata ripetuta: 1 anno, dicta inquisita
dabat eidem demoni unum pullum prohiciendo
extra domum suam, qui a tunc numquam videbatur.

Interrogata quid ultra gsibi demun precipit,
respondit quod iret ad sectamTermine: cum ceteris hereticis, et
quod non defficeret. Unde post h–dies octoCorrezione all’altezza della riga, sostituisce: duas–h,
ipsa ivit ad sectam ad locum Vallium Dompni
Martini
Luogo:
subtus castrum i, versus quendam potem.
Et ibidem erat demun in specie hominis, et plures
alii homines, tam mares quam mulieres, et ignis
perseiTermine: colloris et candele ; et ibidem comederunt et
biberumDa correggere in: biberuntj, scilicet panem, vinum, et carnes in quibus
erant canesDa correggere in: carnesk humaneTermine: parvorum puerorum.
[p. 403]Interruzione di pagina

Interrogata ubi accipiunt illas carnes, dixit
quod iverunt ad domum Johannis JacaudPersona: et interfeceruntTermine:
quendam parvum masculum ex alia muliere, intrantes
per fenestram de noctePeriodo: la notte ; quem necavit Pernetus JacaudPersona: .
Et dum sepultus in cimisterioLuogo: ecclesie Dompni MartiniLuogo: ,
noctePeriodo: la notte una paulo post, Franciscus MarguetPersona: et Pernetus
Jacaud
Persona:
iverunt deterratum et deportaverunt
ad synagogamTermine: et coxerunt ; deinde l comederunt.

Interrogata quid faciebant de ossibus dictorum
puerorum, respondit igni cremantur ; deinde
faciunt pulveresTermine: ad nocendum hominibus et bestiis
arte demonisTermine: .

Interrogata qui fueruntCorrezione all’altezza della riga, sostituisce: fuitm in occisione dicti pueri,
respondit quod Johannes RicharPersona: , dicta eius uxorPersona: , Pernetus
Jacaud
Persona:
et Franciscus MarguetPersona: , ut n audivit ab
auribusDa correggere in: oribuso eorum reddidisse computum dicti negocii magistro
eorum in dicta secta.

Interrogata quid ibidem demun dixit ipsis, respondit
quod ipse precipit quod faciamDa correggere in: faciantp omnia mala que facere
poterunt ; et presertim, quod tradant mortem hominibus
et bestiis ; et ibidem unusquisque reddit computum eidem
demoni de maleficiisTermine: suis secundum majus et
minus, prout egerunt.

Interrogata quid ultra faciunt in septaTermine: , respondit quod
clamant : « Meclet ! Meclet ! »2. Et homines illo tunc
habitant cum mulieribus modo sodometicoTermine:  ; et
quod Petrus de GrangiaPersona: de MontLuogo: habitabat cum ea.
[p. 404]Interruzione di pagina

Interrogata si alius habitavit cum ea in sinagogaTermine: ,
dixit quod sic, scilicet demun, magister suus, in specie hominis
semel ; et quod semen erat frigidissimum ; et ita quod
post fuit valde infirma.

Interrogata quid fecerunt post in dicta secta, dixit
quod dictus demun se mutavit in speciem cati
et quod omnes, tam homines quam mulieres, obsculabant
eum sub cauda.

Interrogata quomodo ibat ad sectam, dixit quod demun
sibi tradidit baculumTermine: unum parvum et haulobostrumTermine:
plenum certo unguentoTermine: , de quo ungebat dictum
baculum, et ponebat inter suas tibias, dicens : « Vaz,
de parCorrezione all’altezza della riga, sostituisce: pparq le dyableTermine: , vaz !
Cambio di lingua: francese
 »
. Quo facto, immediate
erat illuc.

Item dixit quod demun sibi precepit quod, cum acciperet
aquam benedictam, quod [debet]Omissione, completato per analogiar prohicere a destris et sinistris, et
non supra se. Et ad vocem demonis vituperavit
sanctam crucem, sepe dum reperiebat, spuendo in
eam et conculcando pedibus. ExDa correggere in: Ets est diu, semel in
PascateTermine:
Data: festività senza una data fissa
, [vidit]Omissione, completato per analogiat Franciscum MarguetPersona: portasse sacrum corpus
Domini
Termine:
ad sectam, videlicet ad furnum Johannis JacaudPersona:
de MonthobynLuogo:  ; et fricando eum, evanuit ab oculis
eorum.

Item confitetur quod demun eandem semel verberavit
in secta [in]Omissione, completato per analogiau Valium Dompni MartiniLuogo: , eo quod non fecerat satis
mali.

Interrogata super maleficiis, confitetur quod demun sibi
tradidit unum halobaustrumTermine: repletum unguento
[p. 405]Interruzione di paginaet pulveribus ad necandum et infirmitates dandum
hominibus et bestiis ; de quo unguento dedit cuidem equoTermine:
pili nigri Petri JacaudPersona: 3, sunt circa duo anniData: 1496, deinde
uni eque Johannis GilleiriiPersona:  ; et quem et quam interfecitCorrezione sovrascritto, sostituisce: eruntv
ex illo unguento seu pulveribus.

Item confitetur interfecisse duos pueros, eosdem
recipiendo de utero matrum, sunt quatuor anni
vel circa
Data: 1494
, quorum unus masculus erat, et erat
Petro JacaudPersona: , et alius quedem filia, que erat Glaudio
Martini
Persona:
.

Item dicit audivisse a Francisco MarguetPersona: in dicta
secta reddendo computum de maleficiis suis, necasse
quandam filiam Glaudio MarguetPersona: eius nepoti.

Item confitetur quod a PascateTermine: Data: 1498 (festività senza una data fissa) citra fuisse cum
prenominatis in domo Johannis JacaudPersona: de noctePeriodo: la notte
intrando per fenestram, et crediderunt necare quandam
parvam filiam suam, eandem stringentesTermine: per tibias. Sed
non potuerunt eandem interficere, quia clamavit ;
deinde pater surrexit, et tunc illi abierunt,
deportantes cohopertoriumCorrezione all’altezza della riga, sostituisce: coop[ertorium]w ab extra du brisTermine: Cambio di lingua: francese.

Interrogata quomodo heretici vocant beatam virginem
MariamPersona: , dixit quod eandem vocant RossazCambio di lingua: francese.

Interrogata in quibus sectis fuerit, dixit quod in tribus, videlicet
in Vallibus Dompni MartiniLuogo: , in furno Johannis
Jacaud
Persona:
de MonthobynLuogo: , et En laz MolleryLuogo: Cambio di lingua: francese seu
Ressia de MolleriaLuogo: .

Interrogata a quo tempore fuerit ultimate in secta, dixit quod
sunt sex aut septem septimaneCorrezione all’altezza della riga, sostituisce: annixData: settembre 1498. Et
dum fuit vox super capcione hereticorum, heretici
[p. 406]Interruzione di paginaipsi dixerunt magistro eorum demoni quod timebant,
ne caperentur ; qui respondit eis quod non timerent, quia
ipsos preservaret, eosdem deffraudando.

Interrogata cur non fugit, respondit quod propter spem quam
habebat in magistro suo, ut supra. Et quod libenter
venisset ad confessionem, sed non erat ei possibile,
quia demun eandem tenebat ne confiteretur ; quos eciam
tenet ceteros hereticos, ut non veniant ad penitenciam.
Et dum tales sentit ad penitenciam pervenire, eosdem
acriter verberat.

Interrogata in qua secta ultimate fuit, respondit quod in
septaSic dicti furni Johannis JacaudPersona: .

y–complicesMarginalia sul margine sinistro–y Interrogata de suis complicibus, respondit quod plures vidit
homines et mulieres in dicta secta et in predictis ; et
presertim Franciscum MarguetPersona: , Pernetum JacaudPersona: , Johannem
Richar
Persona:
et dictam eius uxoremPersona: , quos cognovit et
vidit realiter in vultu et loquela edentes, bibentes,
demoni eorum magistro reverenciam et honorem facientes,
et ceteros actus quos heretici soliti sunt facere.
Et
ultraCorrezione all’altezza della riga, sostituisce: utrz non fuit interrogata, sed per prefatum viceinquisitorem
ad diem sequentemData: 6.11.1498 remissa, presentibus venerabili viro domino
Laurencio CurvillionisPersona: canonicoTermine: LausannensiOrganizzazione: et cellerarioTermine:
capituli, Johanne MonetiPersona: eiusdem domini famuloTermine: , Francisco
Jacaud
Persona:
dicti loci castellanoTermine: , Johanne SovajatPersona: gubernatoreTermine:
dicti loci, et pluribus aliis testibus ad premissa vocatis
et rogatis.

Alia repeticioTermine: dicte YsabellePersona: Centrato


Anno quo supra et die sexta mensis novembrisData di origine: 6.11.1498,
[p. 407]Interruzione di paginaper prefatum dominum viceinquisitorem dicta
YsabellaPersona: interimDa correggere in: iterumaa fuit interrogata super complicibus ;
que confitetur quod demun ipsis precipit quod faciant
mori homines et animalia modo quo supra,
dando eisdem sellarium secundum majus et minus
homicidiumTermine: , scilicet pro homine aliquando dat LX
solidos
Valuta: 60 scellini
, XLValuta: 40 scellini , secundum quod sciunt pactizare cum
dicto demone, et pro quolibet animali interdum
X solidosValuta: 10 scellini vel vigintiValuta: 20 scellini , et sic de singulis, etcAbbreviazione.
Et confitetur quod sunt tresData: 1496 aut quatuor anni
vel circa
Data: 1495
quod dicta inquisita, Pernetus JacaudPersona:
et Franciscus MarguetPersona: fecerunt cadere Petrum VincentPersona:
dicti loci Dompni MartiniLuogo: a quadam arbore pirus
existente in villa predicta Dompni MartiniLuogo: prope
domum ipsius PetriPersona: , arte demonisTermine:  ; qui erat
cum ipsis. Quiquidem PetrusPersona: mortuus fuit.

ab–complicesMarginalia sul margine sinistro–ab Interrogata iterum de complicibus suis, confitetur
ultra supranominatos vidisse realiter et cognovisse
in predictis sectis, videlicet Francesiam JacaudPersona: de
SugniensLuogo: , necnon MargaritamPersona: uxorem Johannis
Diserens
Persona:
de PeresLuogo: , Girardum de MadalenaPersona:
de BoctentLuogo: et Johannem PilletPersona: de Sancto CiriacoLuogo: ,
agentes honorem et reverenciam demoni
facientes, et ceteros actus quos etcAbbreviazione.
Et ultra
non fuit interrogata, sed remissa per
prefatum dominum viceinquisitorem
[p. 408]Interruzione di paginaad se advisandum ad horam vesperorumTempo, presentibus
venerabili viro domino Laurencio CurvillionisPersona:
canonico LausannensiOrganizzazione: et cellerario dicti capituli LausannensisOrganizzazione: , dompno
Johanne VuystonisPersona: cappellanoTermine: vicarioTermine: dicti loci
Dompni MartiniOrganizzazione: , Johanne SovajatPersona: , Petro GrantPersona: ,
Francisco JacaudPersona: castellano dicti loci, et pluribus
aliis testibus ad premissa vocatis et rogatis.

Alia repeticio cum conclusione
processus dicte Ysabelle PeratPersona:
Centrato


Anno et die premissisData di origine: 6.11.1498, hora vesperorumPeriodo: la sera,
predicta YsabellaPersona: per supradictum dominum
viceinquisitorem fuit interrogata super maleficiis per
eam perpetratis. Que respondit alia nescire
preter illa que superius confessata est.

ac–complicesMarginalia sul margine sinistro–ac Interrogata super complicibus suis, dixit et
confitetur se vidisse et realiter cognovisse
in supradictis sectis ut supra dictum est,
scilicet Franciscum MarguetPersona: , Pernetum JacaudPersona: , Johannem
Richar
Persona:
et eius uxoremPersona: , Francesiam JacodPersona: de SugniensLuogo: ,
JohannemPersona: filium dicti Johannis RicharPersona: , MargaritamPersona:
uxorem Johannis DiserensPersona: de PeresLuogo: , Girardum
de Laz MagdelleynazCambio di lingua: francese
Persona:
de Pollie PictetLuogo: ,
Glaudium Agnar Le MagnynCambio di lingua: francesePersona: de BoctentLuogo: , et
Petrum Menestrey seniorisPersona: etatis, et Johannem
Pillet
Persona:
de Sancto CiriacoLuogo: , agentes et
facientes ut supra dictum est.
Et juravit
[p. 409]Interruzione di paginain manibus dicti domini viceinquisitoris
super sanctis Dei euvangeliis omnia per ipsumDa correggere in: ipsaad superius
confessata fore vera, et illa vult manutenere
coram omnibus.
Tunc prefatus dominus viceinquisitor
dixit prefate confitenti si vellet conclusionem fieri super
dicto suo processu et finem imponere. Quequidem
dicta YsabellaPersona: prefatum dominum viceinquisitorem rogavit ut
concluderet et finem imponeret dicto eius processui, se
submictens de non in contrarium veniendo, renunciando juribus,
etcAbbreviazione.

Illico comparuit venerandus dominus procurator sacre fideiTermine:
coram dicto viceinquisitore, petens concludi
super dicto suo processu et conclusionem fieri. Et
tunc, prefatus dominus viceinquisitor conclusit
ae–conclusio processusMarginalia sul margine sinistro–ae et finem dicto processui imposuit, presentibus
venerabili domino Laurencio CurvillionisPersona: canonico LausannensiOrganizzazione: et
cellerario venerabilis capituli LausannensisOrganizzazione: , necnon
Francisco JacaudPersona: castellano dicti loci Dompni
Martini
Organizzazione:
, Petro Pillet alias GrantPersona: , Johanne
Sovajat
Persona:
gubernatore ipsius loci, Girardo dou
For
Persona:
, Petro SilvestrozPersona: et Glaudio VincentPersona: ,
omnibus dicti loci Dompni MartiniLuogo: testibus ad
premissa vocatis et rogatis.4

De dicti domini viceinquisitoris precepto

[Firma:] asAndreas ThovaciiPersona: Signum notarile
[p. 410]Interruzione di pagina
[p. 411]Interruzione di pagina
[p. 412]Interruzione di pagina
[p. 413]Interruzione di pagina
[p. 414]Interruzione di pagina

Annotatione

  1. Da correggere in: deputato.
  2. Marginalia sul margine sinistro.
  3. Marginalia sul margine sinistro.
  4. Da correggere in: nigro.
  5. Marginalia sul margine sinistro.
  6. Da correggere in: elapsi.
  7. Cancellazione biffata: quid.
  8. Correzione all’altezza della riga, sostituisce: duas.
  9. Cancellazione biffata: Dom[pni Martini].
  10. Da correggere in: biberunt.
  11. Da correggere in: carnes.
  12. Cancellazione biffata: d.
  13. Correzione all’altezza della riga, sostituisce: fuit.
  14. Cancellazione biffata: computum.
  15. Da correggere in: oribus.
  16. Da correggere in: faciant.
  17. Correzione all’altezza della riga, sostituisce: ppar.
  18. Omissione, completato per analogia.
  19. Da correggere in: Et.
  20. Omissione, completato per analogia.
  21. Omissione, completato per analogia.
  22. Correzione sovrascritto, sostituisce: erunt.
  23. Correzione all’altezza della riga, sostituisce: coop[ertorium].
  24. Correzione all’altezza della riga, sostituisce: anni.
  25. Marginalia sul margine sinistro.
  26. Correzione all’altezza della riga, sostituisce: utr.
  27. Da correggere in: iterum.
  28. Marginalia sul margine sinistro.
  29. Marginalia sul margine sinistro.
  30. Da correggere in: ipsa.
  31. Marginalia sul margine sinistro.
  1. Le même nom de démon est évoqué par Marguerite DiserensPersona: (SDS VD D 1 23-1 : ACV, Ac 29, p. 358, 361).
  2. Cette expression pourrait signifier« Mêlez ! Mêlez ! » ou « Mélangez-vous ! Mélangez-vous ! ». On retrouve cette formule dans le traité des « Errores Gazariorum » (Ostorero et al. 1999, p. 290 et 308), ainsi que dans le procès de Pierre AntoinePersona: de 1449 (SDS-VD-D_1-6-1.xm : ACV, Ac 29, p. 108). Pour d’autres occurrences du terme « meclet » ou « mescle » cf. Ostorero et al. 1999, p. 291, n. 2.
  3. Dans le procès de François MarguetPersona: , Pierre JacaudPersona: , frère du châtelain François JacaudPersona: , accuse FrançoisPersona: d’être à l’origine de la mort de ses vaches (SDS VD D 1 21-1 : ACV, Ac 29, p. 370).
  4. La sentence de bannissement contre Isabelle PeratPersona: et François MarguetPersona: est rendue le 14 novembre 1498Data: 14.11.1498 par Laurent CurvillionPersona: . Elle est conservée aux Archives de l’Etat de Neuchâtel (AEN, Archives anciennes, AS–E24.3, éditée par Morerod dans Ostorero 2007, p. 489–492 et analysé p. 481–487).