check_box zoom_in zoom_out
SDS VD D 1 7-1

Les sources du droit suisse, XIXe partie : Les sources du droit du canton de Vaud, D. Répression de la sorcellerie en Pays de Vaud (XVe–XVIIe siècles), Tome 1 : le registre Ac 29 des ACV, da Pau Castell Granados, Gwendolin Ortega e Martine Ostorero

Citazione: SDS VD D 1 7-1

Licenza: CC BY-NC-SA

Procès de sorcellerie intenté contre Pierre dou Chanoz, de Middes

1458 aprile 6 – 26. Château d’Ouchy

Pierre dou Chanoz, de Middes, comparait le 6 avril 1458 devant l’inquisiteur dominicain Raymond de Rue, au château d’Ouchy. Le vicaire épiscopal Pierre Creschom le rejoint le lendemain pour instruire la suite du procès. Après la troisième monition, le procureur de la foi produit trois procès d’hérétiques condamnés qui ont dénoncé Pierre, et demande une sentence interlocutoire pour le soumettre à la torture. Suite à quelques délais, la sentence interlocutoire est finalement rendue par la cour le 19 avril et exécutée immédiatement. L’inculpé avoue et dénonce au total 10 personnes (9 hommes et 1 femme). Le lendemain, en l’absence de l’inquisiteur, il se rétracte en privé devant le vice-inquisiteur Pierre Borrelli, mais il reprend ses aveux le 21 avril devant ce dernier, après avoir été à nouveau torturé. L’inquisiteur Raymond de Rue conclut le procès le 26 avril et la sentence [de mort par le feu] est rendue le 28 avril dans la cathédrale de Lausanne.

Les procès de Pierre dou Chanoz (SDS VD D 1 7-1 : ACV, Ac 29, p. 72–91), de Jeannette Anyo (SDS VD D 1 10-1 : ACV, Ac 29, p. 120–135), de Guillaume Girod (SDS VD D 1 9-1 : ACV, Ac 29, p. 136–159) et de Perrissone Gappit (SDS VD D 1 11-1 : ACV, Ac 29, p. 160–195) sont les témoins d’une deuxième vague de répression, qui touche directement les possessions de l’évêque de Lausanne (Henniez, La Roche, Bulle) entre 1458 et 1465. Bien que ce procès concerne un inculpé de l’actuel canton de Fribourg (Middes), il a été réuni au registre ACV, Ac 29, qui contient majoritairement des procès relatifs au diocèse de Lausanne et au pays de Vaud. Les éditeurs respectent ainsi l’unité codicologique du registre.

Le procès de Pierre dou Chanoz occupe les pages 72 à 87 et 91 du registre Ac 29. Il a été consigné dans un cahier qui compte huit folios utilisés chacun des deux côtés (p. 72–87), un folio blanc (p. 88–89) et un folio qui sert de couverture dorsale (p. 90–91). L’ensemble du cahier porte la trace d’un pli vertical : les actes étaient donc à l’origine pliés en deux pour être rangés. Ils étaient ainsi entièrement protégés par la couverture dorsale, ce qui explique l’absence d’une page de couverture en tête du cahier. Le folio servant de couverture extérieure (p. 91) porte trois inscriptions : la première est l’intitulé du procès, tandis que les deux autres mentionnent des personnages qui renvoient aux affaires Anyo (1461) et Gappit (1464), ce qui démontre que les actes du procès n’ont pas été classés après l’exécution du condamné, mais consultés lors de procès ultérieurs. Ces deux dernières inscriptions, écrites perpendiculairement dans le sens inverse l’une par rapport à l’autre, semblent provenir de deux mains différentes, dont aucune n’est celle du notaire Soctens qui a consigné et annoté le texte du procès.

Ce texte est soigneusement mis sur papier. L’écriture est régulière et travaillée. Le texte ne compte que trois rajouts et très peu de ratures. Ces traits, ainsi que le taux relativement peu élevé de mots abrégés, indiquent qu’il s’agit d’une copie soignée, tirée de la minute pour être conservée et consultée. Le seul fait qui pourrait surprendre est le nombre peu élevé d’annotations marginales, soit cinq en tout. Cela s’explique cependant par la longue résistance que l’accusé oppose aux juges. Pour la première partie du procès, il n’y avait simplement rien à relever.

Testo editionale

[Nota dell'archivio sul margine sinistro da una mano del secolo XX:] 1458Data: 1458

Sequitur processus Petri douz ChanozPersona: de MydesLuogo: 1 parrochie de TorneyerLuogo: Lausannensis diocesisLuogo:

6 avril 1458

aAnno Domini millesimo CCCCmo quinquagesimo octavo, die jovis post festum Pasche que fuit sexta mensis aprilisData di origine: 6.4.1458 in castro OchiaciLuogo di origine: in magna aula eiusdem castri coram venerabili viro fratre Remondo de RotaPersona: ordinis fratrum PredicatorumOrganizzazione: 2, inquisitore heretice pravitatisTermine: in LausannensiLuogo: , GebennensiLuogo: et SedunensiLuogo: diocesibus a sancta Sede appostolica specialiter deputato, personaliter constitutus Petrus douz ChanozPersona: de MydesLuogo: , de heretica pravitate inculpatus vehementerque suspectus et quamplurimum diffamatusTermine: , fuit per prefatum dominum inquisitorem interrogatus si sciret causam propter quam detinebatur, et juravit respondere veritatem super sanctis Dei euvangeliis. Qui respondit quod pro facto fidei.
Item fuit interrogatus si sciret se esse diffamatum de heresiTermine: . Qui dixit quod sic, ab uno anno citra tantum.
Item fuit interrogatus si unquam aliquis sibi dixerit sive eum vocaverit hereticumTermine: . Qui dixit quod non, excepto Johanne GrantPersona: dou ReposiouxLuogo: 3 et Petro RenczazPersona: quos traxit in causam coram venerabili viro domino officialiTermine: curie LausannensisOrganizzazione: . Que causa, ut asserit idem PetrusPersona: delatus, adhuc pendet indecisa.
Item fuit interrogatus si haberet aliquos emulos malivolos, odiosos vel suspectos. Qui dixit quod non.
Item fuit advisatus de misericordia Ecclesie, et eidem promissa [fuit]Omissione, completato per analogiab casu quo suum vellet reatum sponte confiteri, et interrogatus quid sciret de sectaTermine: . Qui dixit se nichil scire nec unquam fuisse hereticum.
Quibus peractis, prefatus dominus inquisitor eumdem PetrumPersona: delatum monuit caritative pro prima monicioneTermine: , quatenus suum vellet reatum confiteri, et eum assignavit ad diem veneris crastinamData: venerdì, 7.4.1458, hora primePeriodo: la mattina, ut interim se advisaret, et tunc ad confitendum suum reatum in facto pro quo detinebatur et alias procedendum [p. 73]Interruzione di paginain causa sive processu, prout stilus inquisicionis requirit.
Datum et actum die, anno et loco prescriptis, presentibus venerabilibus et discretis viris dominis Francisco de TorculariPersona: canonicoTermine: LausannensiOrganizzazione: et curatoTermine: de TornyeLuogo: , Guillelmo FabriPersona: curatoTermine: Sancti StephaniLuogo: LausannensisLuogo: et Johanne CugnyatiPersona: capellanoTermine: LausannensiLuogo: ac Glaudio de CleryerPersona: , testibus ad premissa vocatis et rogatis.

7 avril 1458

Anno quo supra, die veneris suprascripta que fuit septima mensis aprilisData di origine: 7.4.1458, hora primePeriodo: la mattina in loco predicto vigore prescripte assignacionis coram venerabilibus viris fratre Remondo de RotaPersona: inquisitore predicto ac domino Petro CreschomPersona: in utroque jure bacalario, vicarioTermine: in spiritualibus a reverendo in ChristoPersona: patre et domino domino Georgio de SaluciisPersona: Dei et appostolice Sedis gracia LausannensiOrganizzazione: episcopoTermine: et comiteTermine: , in hac parte specialiter deputato, comparuit personaliter prefatus Petrus douz ChanozPersona: delatus.
Qui fuit per quos supra interrogatus si esset advisatus ac vellet suum confiteri reatum. Qui dixit se nunquam deliquisse in facto heresisTermine: quodque non erat hereticus, procuratore fideiTermine: 4 petente eumdem PetrumPersona: torqueriTermine: .
Quibus peractis, prememorati domini inquisitor et vicarius eumdem PetrumPersona: inquisitum monuerunt caritative pro secunda monicioneTermine: , quatenus vellet suum reatum confiteri in facto pro quo detinebatur, sibi presentando ut alias misericordiam Ecclesie. [p. 74]Interruzione di pagina Quiquidem PetrusPersona: inquisitus respondit prout supra se non esse hereticum. Et fuit idem PetrusPersona: per quos supra assignatus ad diem sabbati inmediate sequentem, hora vesperorumData: sabato, 8.4.1458, ut interim se advisaret, tunc ad confitendum suum reatum – si vellet – ac alias procedendum in huiusmodi causa sive processu, prout stilus inquisicionis requirit.
Datum et actum anno, die et hora predictis, presentibus fratre Johanne VuiliezPersona: ordinis fratrum PredicatorumOrganizzazione: 5 ac Glaudio de CleriezPersona: , testibus ad premissa vocatis et rogatis.

12 avril 1458

Anno Domini millesimo IIIIc L octavo, die mercurii post dominicam de QuasimodoData di origine: 12.4.1458, hora vesperorumPeriodo: la sera, remissa a die sabbati precedentiData: sabato, 8.4.1458 propter absenciam domini inquisitoris, coram prefatis dominis inquisitore et vicario personaliter constitutus Petrus dou ChanozPersona: delatus fuit per eosdem dominos inquisitorem et vicarium interrogatus si esset advisatus suum confiteri reatum in facto pro quo detinebatur. Qui dixit quod sic et incepit vacillare. Deinde dixit et respondit prout supra se nunquam deliquisse in facto fidei, procuratore fidei petente prout supra eum torqueri.
Quibus peractis, prenominati domini inquisitor et vicarius eumdem PetrumPersona: inquisitum monuerunt caritative pro tercia monicioneTermine: , quatenus vellet suum reatum confiteri in facto pro quo detinebatur, et [p. 75]Interruzione di paginaeumdem PetrumPersona: inquisitum assignaverunt ad diem veneris proxime sequentemData: venerdì, 14.4.1458, hora vesperorumPeriodo: la sera, ut interim se advisaret, et tunc ad confitendum suum reatum in facto pro quo detinebatur ac alias procedendum in huiusmodi causa sive processu, prout stilus inquisicionis requirit.
Datum et actum anno, die et hora predictis, presentibus fratre Glaudio RupPersona: ordinis fratrum PredicatorumOrganizzazione: , Henrico de PraromantPersona: et Glaudio c de ClerierPersona: , testibus ad premissa vocatis et rogatis.

14 avril 1458

Die veneris predicta que fuit quindecima mensis aprilis, hora vesperorumPeriodo: la sera, anno quo supraData di origine: 14.4.14586, in loco predicto coram venerabilibus viris dominis inquisitore et vicario prenominatis personaliter constitutus prefatus PetrusPersona: inquisitus vigore suprascripte assignacionis fuit per quos supra interrogatus si esset advisatus suum confiteri reatum. Qui respondit prout supra quod non erat nec unquam fuerat hereticus quodque de facto pro quo detinebatur nichil sciebat.
Quibus auditis, prefatus fidei procurator peciit per prefatos judices declarari dictum PetrumPersona: fore subiciendum questioni corporali, donec veritas ab ipsius PetriPersona: ore eruatur, actentis indiciis, infamiaTermine: et accusacionibus laborantibus contra eumdem PetrumPersona: inquisitum ; in quarum accusacionum et inculpacionum probacionem prefatus fidei orthodoxe [p. 76]Interruzione di paginaprocurator produxit tres processus in forma debita in quibus legitur eumdem Petrum douz ChanozPersona: inquisitum inculpatum de heresi. Quorum unus est PerrissonePersona: uxoris Johannis MoctetPersona: , convicte et combuste. Alius est Ysabelle dicte GomyeryPersona: , convicte et combuste. Tercius est Perrodi LambellynPersona: , convicti et combusti.
Quibus per prefatos dominos judices visis et auditis, fuit idem PetrusPersona: inquisitus interrogatus si vellet aliquid confiteri de facto pro quo detinebatur. Qui respondit quod non, cum de eo nichil sciat, ut asserit. Tandem prefatus fidei procurator peciit eum torqueri et super hoc interlloquiSic, actentis probacionibus predictis. Quiquidem d–dominiNell'originale: dmniCorrezione all’altezza della riga, sostituisce: diAbbreviazione–d judices ipsos fidei procuratorem et inquisitum assignaverunt ad diem sabbati crastinamData: sabato, 15.4.1458, hora vesperorumPeriodo: la sera, tunc ad dicendum causas, si quas habeant, quare petita per fidei procuratorem fieri non debeant, et alias procedendum in causa sive processu huiusmodi, prout stilus inquisicionis requirit.
Datum et actum anno, die, hora et loco predictis, presentibus e domino Guillelmo de GresyerPersona: capellanoTermine: , Henrico de PraromantPersona: et Glaudio de ClerierPersona: , testibus ad premissa vocatis.

15 avril 1458

Die sabbati prescripta, annoData di origine: 15.4.1458, hora et loco prescriptis coram dominis judicibus prefatis personaliter constitutus Petrus dou ChanozPersona: [p. 77]Interruzione di pagina fuit per prememoratos dominos inquisitorem et vicarium judices f si vellet confiteri suum reatum interrogatus. Qui respondit quod non, cum nichil sciat de heresi.
Item fuit interrogatus si quid proponere vellet contra fidei procuratorem, quare petita per eum fieri non debeant. Qui dixit quod non, supplicando tamen prefatos dominos judices, quatenus eidem dignentur prorogare terminum hodiernum usque ad diem lune g proxime futuramData: lunedì, 17.4.1458, promictendo quod interim se advisaret.
Quiquidem judices, pietate moti, eidem inquisito prorogaverunt dictum terminum et assignaverunt eumdem inquisitum ad eamdem diem lunePeriodo: lunedì prout supra, procuratore orthodoxe fidei non consenciente, sed protestante de appellando.
Datum et actum die sabbati, hora et loco prescriptis, anno quo supraData di origine: 15.4.1458, presentibus nobili viro Petro de BalmisPersona: et Glaudio CharbaPersona: , testibus ad premissa vocatis et rogatis.

19 avril 1458

Anno Domini millesimo IIIIc quinquagesimo octavo, die mercurii post dominicam de Misericordia DominiData di origine: 19.4.1458, remissa a die lune precedentePeriodo: lunedì propter absenciam domini inquisitoris, coram prefatis judicibus personaliter constitutus Petrus douz ChanozPersona: inquisitus fuit per quos supra interrogatus si vellet suum confiteri reatum. [p. 78]Interruzione di pagina Qui dixit se de facto pro quo detinebatur nichil scire.
Item fuit interrogatus si vellet aliquid proponere adversus fidei procuratorem, petentem eum torqueri. Qui dixit quod non.
Quo audito, prefati domini inquisitor et vicarius, actentis probacionibus predictis ac fidei orthodoxe procuratoris requisicione, suam in hunc modum qui sequitur tulerunt interloquutoriam sentenciamTermine:  :

† ChristiPersona: nomine invocato, a quo omne rectum procedit judicium, pro tribunali sedentes et solum Deum pre oculis habentes, per hanc nostram sentenciam quam de jurisperitorumTermine: consilio ferimus in hiis scriptis pronunciamus, decernimus et declaramus te Petrum dou ChanozPersona: delatum questioni corporaliTermine: subiciendum et torquendum fore, donec et quousque veritas ex tuo ore habeatur, citra tamen mortis periculum, sanguinis effusionem et membrorum mutilacionem de quo sollempniter et expresse protestamur.

Quaquidem sentencia lata, ut prefertur, predictus orthodoxe fidei procurator ipsam sentenciam tanquam justam sanctam et equam approbavit et acceptavit eamdemque cum instancia qua potuit execucioni debite peciit demandari. Ad cuiusquidem fidei orthodoxe procuratoris peticionem et postulacionem fuit eadem sentencia interloquutoria execucioni demandata de mandato quorum supra judicum, et positus ipse Petrus douz ChanozPersona: ad cordamTermine: .
Quo in corda existente et [p. 79]Interruzione di pagina pendente, postulavit et requisivit quod reponeretur ad terram. Quo a corda remoto, fuit idem PetrusPersona: inquisitus interrogatusAggiunta sul margine destro con un carattere di inserimentoh si vellet suum reatum confiteri. Qui dixit quod sic et dixit, ut sequitur :

Et primo dixit idem PetrusPersona: inquisitus et sponte confessus fuit quod paulo post guerram FriburgiLuogo: 7 ipse fuit ductus per Anthonium AubremantPersona: ad sectam hereticorum loco dicto en VaubamLuogo: 8 ubi ipse invenit magistrum secte in specie hominis nigri cui i–homagiumTermine: Marginalia sul margine sinistro–i fecit homagium, obsculando eidem in culo genubus flexis, et in signum veri homagii dedit eidem unguem parvi articuli pedis sinistri. Et negavit Deum omnipotentem, virginem MariamPersona: et totam curiam celestem et cepit illum j–nomen magistriTermine: Marginalia sul margine sinistro–j dyabolumTermine: qui vocabatur MamietPersona: 9 in eius magistrum et verum dominum in presencia plurium k–complicesMarginalia sul margine sinistro–k de secta inter quos cognovit Petrum MoralatPersona: ipsius PetriPersona: inquisiti socerum, Anthonium JocetPersona: , Perrodum LambellynPersona: , YsabellamPersona: uxorem Petri GomyerPersona: , Vuillelmum NycodPersona: et Petrum NantermozPersona: .
Interrogatus de die, dixit quod quadam die jovisPeriodo: giovedì, de noctePeriodo: la notte.
Dixit ulterius quod magister suus eidem promisit dare quinque solidosValuta: 5 scellini pro qualibet vice qua iret ad sectam quas jussit idem magister suus solvi dicto PetroPersona: inquisito per Vuillelmum NycodPersona: thesaurarium secte qui eidem inquisito solvit ipsos quinque solidosValuta: 5 scellini tribus vicibus.

Item dixit quod Anthonius AubremantPersona: apportavit ad sectam unum puerum masculum quem, ut dixit, ceperat apud RossanLuogo: .

[p. 80]Interruzione di pagina

Item dixit et sponte confessus fuit quod ipsi de secta occidunt pueros in cuna, stringendo ipsos per humeros sive per les flansCambio di lingua: francese.

Item dixit quod, faciendo homagium magistro suo, dictus MamietPersona: eius magister peciit ab eo quod sibi daret unam tibiam, qui eidem dare noluit, sed dumtaxat unguem parvi articuli pedis sinistri, prout jam superius dixit.

Item dixit et sponte confessus fuit quod in exitu secte ipsius statuunt unam aliam diem pro secta tenenda et eciam locum.

Item dixit quod hii qui non sunt in secta die assignata sunt atrociter verberati in alia secta, et ipsemet fuit multociens verberatus.

Item fuit interrogatus si vellet aliud confiteri. Qui dixit quod non protunc, quia non erat bene advisatus, sed peciit terminum ad se advisandum pro complendo suum processum.
Tandem prenominati domini inquisitor et vicarius judices eumdem PetrumPersona: inquisitum assignaverunt ad diem jovis crastinam, hora ortus solisData: giovedì, 20.4.1458, ut interim se advisaret, tunc ad perficiendum suum processum, alias ad continuandum sibi questionem corporalem et procedendum in huiusmodi causa sive processu, prout stilus inquisicionis requirit.
Datum et actum die, hora, anno et loco suprascriptisCorrezione all’altezza della riga, sostituisce: suprascriptl, presentibus [p. 81]Interruzione di pagina venerabilibus et religiosis viris fratre Petro BoczelPersona: , fratre Petro CuchironPersona: , domino Petro de PampigniacoPersona: canonicoTermine: et supprioreTermine: Sancti MariiLuogo: 10, Johanne CroserensPersona: , Henrico JoutensPersona: burgensibusTermine: LausannensibusOrganizzazione: , nobili viro Petro de BalmisPersona: , Henrico de PraromantPersona: et Glaudio de ClerierPersona: , testibus ad premissa vocatis et rogatis.

20 avril 1458

Die jovis post dominicam de Misericordia Domini, anno quo supraData di origine: 20.4.1458 vigore suprascripte assignacionis coram venerabili et religioso viro fratre Petro BorelliPersona: ordinis fratrum PredicatorumOrganizzazione: vicario generali domini inquisitoris supra sepe nominati personaliter constitutus Petrus douz ChanozPersona: inquisitus fuit per eumdem vicarium interrogatus si esset advisatus complere suum processum. Qui dixit quod sic quodque volebat pure et veraciter suum confiteri reatum et dixit, ut sequitur :

Primo quod paulopost guerram FriburgiLuogo: , quadam die veneris ipse invenit Anthonium AubremantPersona: in molendino de Tornye loz GrantLuogo: 11, qui eidem delato dixit : « Quomodo, tu es totus melencoliosus de hiis que perdidistis durante guerra FriburgiLuogo:  ? Ymo, si velis michi credere, tu habebis bene vindictam de Friburgensibus qui tibi tot mala fecerunt ».
Cui idem delatus respondit quod erat bene contentus, sed pro tunc non poterat vacare, quia erat acturus apud PrezLuogo: .
Et tunc dictus AubremantPersona: dixit ei : « Quando inveniam vos ? »
Cui ipse [p. 82]Interruzione di paginaPetrusPersona: delatus respondit : « Vero, ego nescio bene quando ».
Et tunc dictus AubremantPersona: dixit sibi : « Veniatis ad me ut cicius poteritis, quia vere volo bene vobis loqui ad plenum ».
Et tunc ipsi separaverunt se ab invicem.
Et die lune sequente dictus PetrusPersona: delatus ivit ad molendinum eis AgnozLuogo: subtus VillarselLuogo: 12 quem tenebat dictus AubremantPersona: et invenit ipsum AubremantPersona: cum quinque aliis personis quas non cognovit qui epulabantur insimul et invitaverunt ipsum ad comedendum. Et ipse comedit cum eis panem et carnes recentes, credens habere carnes edivas.
Sed unus illorum decoperuit unum parvum potum qui erat prope ignem, et ipse PetrusPersona: delatus vidit in poto brachium unius pueri. Et tunc ipse timuit et amplius noluit comedere. Quem videns stupefactum, dictus AubremantPersona: dixit eidem : « Caveatis bene, ne deceletis nos, quia melius esset vobis quod non venissetis hodie ». Et tunc ipse PetrusPersona: juravit eos non decelare. Et voluit recedere, sed dictus AubremantPersona: dixit ei : « Nolite recedere, quare nos opportet loqui simul ».
Et post gentaclum dictus AubremantPersona: traxit ipsum ad partem et dixit sibi : « Opportet, prout jam alias dixi vobis, quod veniatis nobiscum ad quemdam locum ubi nos inveniemus unam pulcram societatemTermine: in qua est socer vester Petrus MoralatPersona: qui bene gaudebit de vestro adventu. Et vere nos omnes juvabimus vos ad habendum vindictam de Friburgensibus qui vobis fecerunt tot mala ». Qui Petrus [p. 83]Interruzione di paginadouz ChanozPersona: delatus eidem Anthonio AubremantPersona: respondit quod ipse erat bene contentus. Et tunc dictus AubremantPersona: dixit : « Ego ibo ad vos die jovis apud MidesLuogo:  ».
Qui AubremantPersona: venit apud MidesLuogo: et non invenit eumdem PetrumPersona: quia ipse iverat apud PrezLuogo: .
Et die jovisPeriodo: giovedì sequente prefatus Anthonius AubremantPersona: venit versus dictum PetrumPersona: delatum apud TornyeLuogo: post cenam et duxit eum en VaubamLuogo: ubi ipsi invenerunt plures gentes inter quas ipse cognovit supra m–complicesMarginalia sul margine sinistro–m nominatas personas et Stephanetum dictum FetellynPersona: douz SernyLuogo: prope Laz RoschyLuogo: Cambio di lingua: francese, Anthonium SuyrozPersona: de LovynLuogo: versus LentignyeLuogo: et Petrum AbergiouxPersona: de ChenensLuogo: et magistrum suum in specie hominis nigri qui eidem dixit quod faceret sibi homagium et quod negaret Deum omnipotentem, virginem MariamPersona: , totam curiam celestem et sacrum baptisma. Quod n–homagiumMarginalia sul margine sinistro–n et fecit ipse Petrus delatus et accepit illum Mamiet in eius magistrum et dominum et obsculatus est eum in culo. Qui effectus fuit sicut unus catus niger et obsculando levabat caudam, et ipse obsculabatur eum genubus flexis et in signum veri homagii dedit dicto eius magistro unguem parvi articuli pedis sinistri, prout jam supra dixit.

Item fuit interrogatus si confessata per eum essent vera. Qui dixit et juravit pro judiciumSic anime sue quod premissa omnia per eum confessata vera sunt, et postulavit eidem vicario quod eum non interrogaret amplius [p. 84]Interruzione di paginaprotunc, sed eum relaxaret usque ad diem veneris crastinamData: venerdì, 21.4.1458 amore Dei et caritate et quod tunc ipse diceret totum.
Qui dominus vicarius ex gracia speciali ipsum relaxavit usque ad ipsam diem crastinam. Et post dictam relaxacionem prefatus delatus dixit dicto domino vicario : « Ego voloAggiunta al di sopra della rigao vobis loqui ad partem coram uno vel duobus tantum ». Et remotis omnibus, excepto dicto domino vicario, Petro de BalmisPersona: et Johanne CroserensPersona: ipse delatus dixit : « Ego dixi vobis multa, ymo per judicium anime mee et per Illum qui fuit venditus XXXta denariisValuta: 30 centesimi , ego non dixi vobis verbum veritatis, quia ego nunquam fui hereticus nec unquam negavi Deum neque feci homagium dyabolo ».
Et quia idem dominus vicarius eum relaxaverat prout supra, assignavit eum ad diem veneris predictamData: venerdì, 21.4.1458, hora vesperorumPeriodo: la sera ad se interim advisandum et tunc confitendum suum reatum et procedendum in causa sive processu huiusmodi, prout stilus inquisicionis postulat.
Datum et actum ut supra, presentibus domino Guillelmo de GesierCorrezione sovrascritto, sostituisce: GresierpPersona: capellano, Johanne CroserensPersona: , Petro de BalmisPersona: , Glaudio de PontPersona: , Glaudio de ClerierPersona: et Francisco BurritazPersona: , testibus ad premissa vocatis et rogatis.

21 avril 1458

Die veneris post dominicam de Misericordia DominiData di origine: 21.4.1458, hora vesperorumPeriodo: la sera vigore predicte assignacionis coram prefato vicario personaliter constitutus dictus PetrusPersona: delatus fuit interrogatus si esset advisatus. Qui respondit quod sic, quia ipse erat bonus [p. 85]Interruzione di paginaet fidelis catholicus nec unquam fuerat hereticus, quodque omnia per eum confessata erant pura mendacia.
Tandem ipse PetrusPersona: delatus fuit ductus ad cordam et modicum levatus.
Qui statim dixit quod volebat confiteri suum reatum et dixit et reiteravit de verbo ad verbum, prout supra confessus fuerat, et post incepit iterum vacillare.
Quo iterato vice reposito ad cordam et modicum levato, dixit : « Vere, ego volo pure confiteri meum reatum ».
Et depositus a corda, fuit ductus ad aulam castri. Qui sponte confessus fuit et dixit quod confessata per eum, prout herySic dixit, sunt vera ; et fuit ductus ad sectam per dictum AubremantPersona: , prout predixit, pro habendo vindictam a Friburgensibus et quod fuit positus in secta per dictum AubremantPersona: ad instanciam dicti Petri MoralatPersona: eius soceri.

Item dixit et sponte confessus fuit quod ipse fuit presens apud FicignyezAggiunta sul margine destro con un carattere di inserimentoq quando dictus AubremantPersona: cepit unum puerum in domo Jaqueti BonatPersona: et suffocavit eum et dimisit ipsum suffocatum juxta matrem suam ; et die crastina de mane fuit sepultus, et nocte sequenti ipsi deterraverunt ipsum et portavit eum idem AubremantPersona: ad sectam. Quem Vuillelmus NycoPersona: preparavit, et eum comederunt en OrchipotCambio di lingua: francese13.

Item dixit quod dyabolus precipit eis quod ponant tot gentes in secta quot poterunt.
Interrogatus si vellet ulterius dicere, dixit quod non pro tunc, [p. 86]Interruzione di paginaquia non recordabatur nec erat advisatus aliud dicere.
Quem prefatus vicarius assignavit ad diem crastinamData: 22.4.1458 ad se interim advisandum et tunc complendum suum processum et procedendum in causa sive processu huiusmodi, prout stilus inquisicionis requirit.
Datum et actum die veneris, hora et anno prescriptisData di origine: 21.4.1458, presentibus domino Nycodo PiquignyetiPersona: curatoTermine: de ColumberioLuogo: , Johanne CroserensPersona: , Petro de BalmisPersona: , Glaudio de PontPersona: et Glaudio de CleryerPersona: , testibus ad premissa vocatis et rogatis.

22 avril 1458

Die sabbati post dominicam de Misericordia Domini, anno quo supra, hora vesperorumData di origine: 22.4.1458 vigore suprascripti assignacionis coram vicario prefato personaliter constitutus prefatus PetrusPersona: delatus fuit per quem supra interrogatus si esset advisatus. Qui dixit quod nesciret aliud dicere nisi prout supra. Dixit quodque confessata per eum vera sunt.
Tandem orthodoxe fidei procurator renunciavit in causa et petiit renunciari per dictum delatum et concludi per dictum dominum vicarium.
Quiquidem vicarius easdem partes assignavit ad diem mercurii post dominicam de JubilateData: mercoledì, 26.4.1458, hora vesperorumPeriodo: la sera tunc ad concludendum in huiusmodi causa sive processu, si commode concludi possit, et procedendum, prout stilus inquisicionis requirit.
Datum et actum die, hora et anno prescriptis, presentibus nobili viro Petro de BalmisPersona: , Glaudio de PontPersona: et Henrico de PraromantPersona: , testibus ad premissa vocatis et rogatis.

[p. 87]Interruzione di pagina

26 avril 1458

Anno Domini millesimo quatercentesimo quinquagesimo octavo, die mercurii post dominicam de JubilateData di origine: 26.4.1458 vigore retroscripte assignacionis coram venerabili viro fratre Remondo r de RotaPersona: inquisitore personaliter constitutus Petrus douz ChanozPersona: delatus fuit per eumdem dominum inquisitorem mediante suo juramento ad sancta Dei euvangelia prestito interrogatus si vellet aliquid addere vel minuere in suo processu, sibi de verbo ad verbum lecto et seriatim declamato. Qui dixit quod non et medio eius juramento asseruit contenta in dicto eius processu vera esse, prout supra scripta sunt.
Item fuit interrogatus si haberet aliquas deffensiones quibus vellet uti contra fidei procuratorem in huiusmodi processu. Qui dixit quod non.
Et tunc fidei procurator renunciavit in causa ut alias et peciit concludi et jus dici, et similiter ipse delatus peciit jus. Quorum procuratoris fidei et PetriPersona: delati peticionem et requestam prefatus dominus inquisitor in causa et processu huiusmodi conclusit et assignavit partes ipsas ad diem veneris s proxime sequentem post dominicam de JubilateData: venerdì, 28.4.1458 in ecclesia cathedrali Beate Marie virginis LausannensiLuogo: ad audiendum jus et sentenciam diffinitivamTermine: super huiusmodi causa sive processu.
Datum et actum die mercurii et anno suprascriptisData di origine: 26.4.1458, presentibus fratre Petro CuchironPersona: , domino Nycodo PiquignyetiPersona: , domino Vincencio RomeirPersona: , Jaqueto DauxPersona: , Glaudio de PontPersona: et Glaudio de ClerierPersona: , testibus ad premissa vocatis.

[Firma:] SoctensPersona: 14
Signum notarile

[p. 88]Interruzione di pagina

[p. 89]Interruzione di pagina

[p. 90]Interruzione di pagina

[p. 91]Interruzione di pagina

Processus

Petri douz ChanozPersona: de MidesLuogo: parrochie de TornyeLuogo: Lausannensis diocesisLuogo: heretici convicti et combusti
Disegno a penna e inchiostro

15HensilinusPersona: de VillaretLuogo: dixit hereticam ab uno anno citra MiguePersona: uxorem Nycodi ParadixPersona: , Petrus ParadixPersona: eorum filius.

Alexia de LestraPersona: de SensalesLuogo: GroulonPersona: de ChastelLuogo: 16

Annotatione

  1. Aggiunta sul margine sinistro da una mano più recente: +.
  2. Omissione, completato per analogia.
  3. Cancellazione biffata: Ru[p].
  4. Correzione all’altezza della riga, sostituisce: diAbbreviazione.
  5. Cancellazione biffata: G[uillelmo].
  6. Soppressione dell'aggiunta sul margine destro con un carattere di inserimento: interrogatus.
  7. Cancellazione biffata: lune.
  8. Aggiunta sul margine destro con un carattere di inserimento.
  9. Marginalia sul margine sinistro.
  10. Marginalia sul margine sinistro.
  11. Marginalia sul margine sinistro.
  12. Correzione all’altezza della riga, sostituisce: suprascript.
  13. Marginalia sul margine sinistro.
  14. Marginalia sul margine sinistro.
  15. Aggiunta al di sopra della riga.
  16. Correzione sovrascritto, sostituisce: Gresier.
  17. Aggiunta sul margine destro con un carattere di inserimento.
  18. Cancellazione biffata: Petro.
  19. Cancellazione biffata: post.
  1. Les seigneurs de MiddesLuogo: sont en 1453Data: 1453 les nobles JehanPersona: et AymonetPersona: ainsi que leur neveu Guillaume de VillarzelPersona: (ACV, Fn 23 bis Grosse [1451–1526]). Aymonet de VillarzelPersona: est attesté en 1445Data: 1445 comme châtelain et major de LucensLuogo: (Dillenseger 1914, p. 14).
  2. Il s’agit des DominicainsOrganizzazione: établis au couvent de la MadeleineOrganizzazione: à LausanneLuogo: .
  3. Toponyme fréquent en Suisse romande indiquant la place où le bétail se repose à l’ombre ou le lieu de halte lors de la montée au pâturage (Jaccard 1978, p. 480).
  4. Le nom du procureur de foi n’est pas mentionné dans le procès.
  5. Il s’agit des DominicainsOrganizzazione: établis au couvent de la MadeleineOrganizzazione: à LausanneLuogo: .
  6. Le vendredi 15 avrilData: venerdì, 15.4.1458 n’existant pas, nous rectifions au vendredi 14 avrilData: venerdì, 14.4.1458.
  7. Une guerre de six mois a lieu entre FribourgLuogo: et les alliés de la Maison de SavoieOrganizzazione: , qui se termine en juillet 1448Data: luglio 1448. Le début des hostilités est précédé par une période de pillages et d’incendies dont souffrent particulièrement les campagnes, et qui dure pendant toute l’année 1447Data: 1447 (Biolzi 2009). Au début de l’année 1448Data: 1448, MiddesLuogo: est mis à feu par des incendiaires venus de FribourgLuogo: (Jäggi 1989, p. 156).
  8. Lieu-dit situé entre HenniezLuogo: et VillarzelLuogo:  ; dans le procès contre Guillaume GirodPersona: , il est question de la forêt de Vauban, qui peut être assimilée aux Côtes de Vauban (SDS VD D 1 9-1 : ACV, Ac 29, p. 140, 143, 149).
  9. Peut-être une forme altérée de MahometPersona: .
  10. Prieuré des chanoines réguliers de Saint-MaireOrganizzazione: de l’ordre des AugustinsOrganizzazione: , à LausanneLuogo: . Suite à l’union du prieuré à l’évêché en 1396Data: 1396, l’évêque de LausanneOrganizzazione: devint prieur de Saint-MaireOrganizzazione: (Reymond 1912, p. 218, 234 ; HS I/4, p. 95–96).
  11. Le moulin de Torny-le-GrandLuogo: , alimenté par l’ArbogneLuogo: , se situait à environ 750 mètres au nord-est de l’église : son emplacement est attesté par le lieu-dit Sur-le-MoulinLuogo: . Il se trouve sur la route qui mène de Torny-le-GrandLuogo: à Prez-vers-NoréazLuogo: .
  12. Le Moulin aux ÂnesLuogo: , est situé à 500 mètres au nord de VillarzelLuogo: . Un toponyme indique encore l’emplacement du moulin, qui a été démoli en 1920Data: 1920 (Kohler 1922, p. 132). Il faut noter que VillarzelLuogo: abritait une châtellenie épiscopale.
  13. Peut-être un toponyme inconnu. Margaret Murray cite cependant une source de 1595Data: 1595 selon laquelle les sorcières utiliseraient un hochepotTermine: ou hutsepotTermine: pour préparer leurs victimes (Murray 1921, p. 144). Quoi qu’il en soit, Pierre dou Chanoz est impliqué dans un « puericidiumTermine:  » et a, par la suite, consommé la chair de l’enfant (« carnis pueriTermine:  »).
  14. Deux clercs portent ce nom dans la région à cette période : Jean SoctensPersona: (ACV, C V b 323, 432, 447, 449, 454, 455 et suivants) et Pierre SoctensPersona: (ACV, C V b 668).
  15. Notes perpendiculaires sur le dos du cahier. Elles sont écrites dans le sens inverse l’une de l’autre.
  16. GroulonPersona: de Chastel pourrait venir de Châtel-Saint-DenisLuogo: . Une autre possibilité serait Châtel-sur-MontsalvensLuogo: . Un Jean GroulonPersona: avait été dénoncé par Jaquet DurierPersona: en 1448 (SDS VD D 1 2-1 : ACV, Ac 29, p. 13, 14, 22).