check_box_outline_blank zoom_in zoom_out
SDS VD D 1 7-1

Les sources du droit suisse, XIXe partie : Les sources du droit du canton de Vaud, D. Répression de la sorcellerie en Pays de Vaud (XVe–XVIIe siècles), Tome 1 : le registre Ac 29 des ACV, da Pau Castell Granados, Gwendolin Ortega e Martine Ostorero

Citazione: SDS VD D 1 7-1

Licenza: CC BY-NC-SA

Procès de sorcellerie intenté contre Pierre dou Chanoz, de Middes

1458 aprile 6 – 26. Château d’Ouchy

Pierre dou Chanoz, de Middes, comparait le 6 avril 1458 devant l’inquisiteur dominicain Raymond de Rue, au château d’Ouchy. Le vicaire épiscopal Pierre Creschom le rejoint le lendemain pour instruire la suite du procès. Après la troisième monition, le procureur de la foi produit trois procès d’hérétiques condamnés qui ont dénoncé Pierre, et demande une sentence interlocutoire pour le soumettre à la torture. Suite à quelques délais, la sentence interlocutoire est finalement rendue par la cour le 19 avril et exécutée immédiatement. L’inculpé avoue et dénonce au total 10 personnes (9 hommes et 1 femme). Le lendemain, en l’absence de l’inquisiteur, il se rétracte en privé devant le vice-inquisiteur Pierre Borrelli, mais il reprend ses aveux le 21 avril devant ce dernier, après avoir été à nouveau torturé. L’inquisiteur Raymond de Rue conclut le procès le 26 avril et la sentence [de mort par le feu] est rendue le 28 avril dans la cathédrale de Lausanne.

Les procès de Pierre dou Chanoz (SDS VD D 1 7-1 : ACV, Ac 29, p. 72–91), de Jeannette Anyo (SDS VD D 1 10-1 : ACV, Ac 29, p. 120–135), de Guillaume Girod (SDS VD D 1 9-1 : ACV, Ac 29, p. 136–159) et de Perrissone Gappit (SDS VD D 1 11-1 : ACV, Ac 29, p. 160–195) sont les témoins d’une deuxième vague de répression, qui touche directement les possessions de l’évêque de Lausanne (Henniez, La Roche, Bulle) entre 1458 et 1465. Bien que ce procès concerne un inculpé de l’actuel canton de Fribourg (Middes), il a été réuni au registre ACV, Ac 29, qui contient majoritairement des procès relatifs au diocèse de Lausanne et au pays de Vaud. Les éditeurs respectent ainsi l’unité codicologique du registre.

Le procès de Pierre dou Chanoz occupe les pages 72 à 87 et 91 du registre Ac 29. Il a été consigné dans un cahier qui compte huit folios utilisés chacun des deux côtés (p. 72–87), un folio blanc (p. 88–89) et un folio qui sert de couverture dorsale (p. 90–91). L’ensemble du cahier porte la trace d’un pli vertical : les actes étaient donc à l’origine pliés en deux pour être rangés. Ils étaient ainsi entièrement protégés par la couverture dorsale, ce qui explique l’absence d’une page de couverture en tête du cahier. Le folio servant de couverture extérieure (p. 91) porte trois inscriptions : la première est l’intitulé du procès, tandis que les deux autres mentionnent des personnages qui renvoient aux affaires Anyo (1461) et Gappit (1464), ce qui démontre que les actes du procès n’ont pas été classés après l’exécution du condamné, mais consultés lors de procès ultérieurs. Ces deux dernières inscriptions, écrites perpendiculairement dans le sens inverse l’une par rapport à l’autre, semblent provenir de deux mains différentes, dont aucune n’est celle du notaire Soctens qui a consigné et annoté le texte du procès.

Ce texte est soigneusement mis sur papier. L’écriture est régulière et travaillée. Le texte ne compte que trois rajouts et très peu de ratures. Ces traits, ainsi que le taux relativement peu élevé de mots abrégés, indiquent qu’il s’agit d’une copie soignée, tirée de la minute pour être conservée et consultée. Le seul fait qui pourrait surprendre est le nombre peu élevé d’annotations marginales, soit cinq en tout. Cela s’explique cependant par la longue résistance que l’accusé oppose aux juges. Pour la première partie du procès, il n’y avait simplement rien à relever.

Testo editionale

[Nota dell'archivio sul margine sinistro da una mano del secolo XX:] 1458Data: 1458

Sequitur processus Petri douz ChanozPersona:
de MydesLuogo: 1
parrochie de TorneyerLuogo: Lausannensis diocesisLuogo:


aAnno Domini millesimo CCCCmo quinquagesimo octavo,
die jovis post festum Pasche que fuit sexta
mensis aprilis
Data di origine: 6.4.1458
in castro OchiaciLuogo di origine: in magna
aula eiusdem castri coram venerabili viro fratre
Remondo de RotaPersona: ordinis fratrum PredicatorumOrganizzazione: 2,
inquisitore heretice pravitatisTermine: in LausannensiLuogo: ,
GebennensiLuogo: et SedunensiLuogo: diocesibus a sancta Sede
appostolica specialiter deputato, personaliter constitutus
Petrus douz ChanozPersona: de MydesLuogo: , de heretica
pravitate inculpatus vehementerque suspectus
et quamplurimum diffamatusTermine: , fuit per prefatum
dominum inquisitorem interrogatus si sciret causam
propter quam detinebatur, et juravit respondere
veritatem super sanctis Dei euvangeliis. Qui respondit
quod pro facto fidei.
Item fuit interrogatus si sciret
se esse diffamatum de heresiTermine: . Qui dixit quod sic,
ab uno anno citra tantum.
Item fuit interrogatus
si unquam aliquis sibi dixerit sive eum vocaverit hereticumTermine: .
Qui dixit quod non, excepto Johanne GrantPersona: dou ReposiouxLuogo: 3
et Petro RenczazPersona: quos traxit in causam coram
venerabili viro domino officialiTermine: curie LausannensisOrganizzazione: . Que
causa, ut asserit idem PetrusPersona: delatus, adhuc
pendet indecisa.
Item fuit interrogatus si haberet
aliquos emulos malivolos, odiosos vel suspectos.
Qui dixit quod non.
Item fuit advisatus de
misericordia Ecclesie, et eidem promissa [fuit]Omissione, completato per analogiab casu
quo suum vellet reatum sponte confiteri, et
interrogatus quid sciret de sectaTermine: . Qui dixit
se nichil scire nec unquam fuisse hereticum.

Quibus peractis, prefatus dominus inquisitor
eumdem PetrumPersona: delatum monuit caritative
pro prima monicioneTermine: , quatenus suum vellet reatum
confiteri, et eum assignavit ad diem veneris
crastinam
Data: venerdì, 7.4.1458
, hora primePeriodo: la mattina, ut interim se advisaret,
et tunc ad confitendum suum reatum in
facto pro quo detinebatur et alias procedendum
[p. 73]Interruzione di paginain causa sive processu, prout stilus inquisicionis requirit.
Datum et actum
die, anno et loco prescriptis, presentibus
venerabilibus et discretis viris dominis
Francisco de TorculariPersona: canonicoTermine: LausannensiOrganizzazione: et
curatoTermine: de TornyeLuogo: , Guillelmo FabriPersona: curatoTermine:
Sancti StephaniLuogo: LausannensisLuogo: et Johanne
Cugnyati
Persona:
capellanoTermine: LausannensiLuogo: ac Glaudio
de Cleryer
Persona:
, testibus ad premissa
vocatis et rogatis.

Anno quo supra, die veneris suprascripta
que fuit septima mensis aprilis
Data di origine: 7.4.1458
, hora
prime
Periodo: la mattina
in loco predicto vigore prescripte
assignacionis coram venerabilibus viris
fratre Remondo de RotaPersona: inquisitore predicto
ac domino Petro CreschomPersona: in utroque jure
bacalario, vicarioTermine: in spiritualibus a reverendo
in ChristoPersona: patre et domino domino Georgio de SaluciisPersona:
Dei et appostolice Sedis gracia LausannensiOrganizzazione: episcopoTermine: et
comiteTermine: , in hac parte specialiter deputato,
comparuit personaliter prefatus Petrus
douz Chanoz
Persona:
delatus.
Qui fuit per quos
supra interrogatus si esset advisatus ac
vellet suum confiteri reatum. Qui dixit
se nunquam deliquisse in facto heresisTermine:
quodque non erat hereticus, procuratore fideiTermine: 4 petente
eumdem PetrumPersona: torqueriTermine: .
Quibus peractis,
prememorati domini inquisitor et vicarius
eumdem PetrumPersona: inquisitum monuerunt
caritative pro secunda monicioneTermine: , quatenus vellet
suum reatum confiteri in facto pro quo
detinebatur, sibi presentando ut alias misericordiam Ecclesie. [p. 74]Interruzione di pagina
Quiquidem PetrusPersona: inquisitus respondit
prout supra se non esse hereticum. Et
fuit idem PetrusPersona: per quos supra assignatus
ad diem sabbati inmediate sequentem,
hora vesperorum
Data: sabato, 8.4.1458
, ut interim se advisaret,
tunc ad confitendum suum reatum – si vellet –
ac alias procedendum in huiusmodi causa
sive processu, prout stilus inquisicionis
requirit.
Datum et actum anno, die
et hora predictis, presentibus fratre Johanne
Vuiliez
Persona:
ordinis fratrum PredicatorumOrganizzazione: 5 ac
Glaudio de CleriezPersona: , testibus ad premissa
vocatis et rogatis.

Anno Domini millesimo IIIIc L octavo, die mercurii
post dominicam de Quasimodo
Data di origine: 12.4.1458
, hora vesperorumPeriodo: la sera,
remissa a die sabbati precedentiData: sabato, 8.4.1458 propter
absenciam domini inquisitoris, coram
prefatis dominis inquisitore et vicario
personaliter constitutus Petrus dou ChanozPersona:
delatus fuit per eosdem dominos inquisitorem et vicarium interrogatus si esset
advisatus suum confiteri reatum in facto
pro quo detinebatur. Qui dixit
quod sic et incepit vacillare. Deinde dixit
et respondit prout supra se nunquam
deliquisse in facto fidei, procuratore fidei
petente prout supra eum torqueri.

Quibus peractis, prenominati domini
inquisitor et vicarius eumdem PetrumPersona:
inquisitum monuerunt caritative pro
tercia monicioneTermine: , quatenus vellet suum reatum
confiteri in facto pro quo detinebatur, et
[p. 75]Interruzione di paginaeumdem PetrumPersona: inquisitum assignaverunt
ad diem veneris proxime sequentemData: venerdì, 14.4.1458, hora
vesperorum
Periodo: la sera
, ut interim se advisaret, et
tunc ad confitendum suum reatum in facto
pro quo detinebatur ac alias procedendum
in huiusmodi causa sive processu, prout
stilus inquisicionis requirit.
Datum
et actum anno, die et hora predictis,
presentibus fratre Glaudio RupPersona: ordinis
fratrum Predicatorum
Organizzazione:
, Henrico de PraromantPersona:
et Glaudio c de ClerierPersona: , testibus ad
premissa vocatis et rogatis.

Die veneris predicta que fuit quindecima
mensis aprilis, hora vesperorumPeriodo: la sera, anno
quo supra
Data di origine: 14.4.1458
6, in loco predicto coram venerabilibus
viris dominis inquisitore et vicario prenominatis personaliter constitutus prefatus
PetrusPersona: inquisitus vigore suprascripte
assignacionis fuit per quos supra
interrogatus si esset advisatus suum
confiteri reatum. Qui respondit prout
supra quod non erat nec unquam fuerat
hereticus quodque de facto pro quo detinebatur nichil sciebat.
Quibus
auditis, prefatus fidei procurator
peciit per prefatos judices declarari
dictum PetrumPersona: fore subiciendum questioni
corporali, donec veritas ab ipsius
PetriPersona: ore eruatur, actentis indiciis,
infamiaTermine: et accusacionibus laborantibus
contra eumdem PetrumPersona: inquisitum ; in
quarum accusacionum et inculpacionum
probacionem prefatus fidei orthodoxe
[p. 76]Interruzione di paginaprocurator produxit tres processus
in forma debita in quibus legitur
eumdem Petrum douz ChanozPersona: inquisitum
inculpatum de heresi. Quorum unus
est PerrissonePersona: uxoris Johannis MoctetPersona: ,
convicte et combuste. Alius est Ysabelle dicte
Gomyery
Persona:
, convicte et combuste. Tercius est
Perrodi LambellynPersona: , convicti et combusti.

Quibus per prefatos dominos judices visis
et auditis, fuit idem PetrusPersona: inquisitus
interrogatus si vellet aliquid confiteri
de facto pro quo detinebatur. Qui
respondit quod non, cum de eo nichil
sciat, ut asserit. Tandem prefatus
fidei procurator peciit eum torqueri
et super hoc interlloquiSic, actentis probacionibus
predictis. Quiquidem d–dmnidominiCorrezione all’altezza della riga, sostituisce: diAbbreviazione–d judices
ipsos fidei procuratorem et inquisitum assignaverunt ad diem sabbati crastinamData: sabato, 15.4.1458, hora
vesperorum
Periodo: la sera
, tunc ad dicendum causas, si
quas habeant, quare petita per fidei procuratorem
fieri non debeant, et alias procedendum in
causa sive processu huiusmodi, prout
stilus inquisicionis requirit.
Datum
et actum anno, die, hora et loco predictis,
presentibus e domino Guillelmo de GresyerPersona: capellanoTermine: ,
Henrico de PraromantPersona: et Glaudio de
Clerier
Persona:
, testibus ad premissa vocatis.

Die sabbati prescripta, annoData di origine: 15.4.1458, hora et loco
prescriptis coram dominis judicibus prefatis
personaliter constitutus Petrus dou ChanozPersona: [p. 77]Interruzione di pagina
fuit per prememoratos dominos inquisitorem et vicarium judices f si vellet
confiteri suum reatum interrogatus. Qui
respondit quod non, cum nichil sciat de
heresi.
Item fuit interrogatus si quid
proponere vellet contra fidei procuratorem, quare
petita per eum fieri non debeant.
Qui dixit quod non, supplicando tamen
prefatos dominos judices, quatenus eidem dignentur
prorogare terminum hodiernum usque ad
diem lune g proxime futuram
Data: lunedì, 17.4.1458
,
promictendo quod interim se advisaret.

Quiquidem judices, pietate moti, eidem
inquisito prorogaverunt dictum terminum
et assignaverunt eumdem inquisitum
ad eamdem diem lunePeriodo: lunedì prout supra,
procuratore orthodoxe fidei non consenciente,
sed protestante de appellando.

Datum et actum die sabbati, hora
et loco prescriptis, anno quo supra
Data di origine: 15.4.1458
,
presentibus nobili viro Petro de BalmisPersona:
et Glaudio CharbaPersona: , testibus ad
premissa vocatis et rogatis.

Anno Domini millesimo IIIIc quinquagesimo
octavo, die mercurii post dominicam de
Misericordia Domini
Data di origine: 19.4.1458
, remissa a die lune
precedente
Periodo: lunedì
propter absenciam domini
inquisitoris, coram prefatis judicibus
personaliter constitutus Petrus douz ChanozPersona:
inquisitus fuit per quos supra interrogatus si vellet suum confiteri reatum. [p. 78]Interruzione di pagina
Qui dixit se de facto pro quo detinebatur
nichil scire.
Item fuit interrogatus si
vellet aliquid proponere adversus fidei procuratorem,
petentem eum torqueri. Qui dixit quod non.

Quo audito, prefati domini inquisitor
et vicarius, actentis probacionibus
predictis ac fidei orthodoxe procuratoris
requisicione, suam in hunc modum
qui sequitur tulerunt interloquutoriam
sentenciam
Termine:
 :

† ChristiPersona: nomine invocato, a quo omne rectum
procedit judicium, pro tribunali sedentes
et solum Deum pre oculis habentes, per hanc
nostram sentenciam quam de jurisperitorumTermine:
consilio ferimus in hiis scriptis pronunciamus,
decernimus et declaramus te Petrum dou ChanozPersona:
delatum questioni corporaliTermine: subiciendum
et torquendum fore, donec et quousque
veritas ex tuo ore habeatur, citra tamen
mortis periculum, sanguinis effusionem
et membrorum mutilacionem de quo sollempniter et expresse protestamur.

Quaquidem sentencia lata, ut prefertur,
predictus orthodoxe fidei procurator
ipsam sentenciam tanquam justam sanctam et equam
approbavit et acceptavit eamdemque cum instancia qua potuit execucioni
debite peciit demandari. Ad cuiusquidem
fidei orthodoxe procuratoris peticionem
et postulacionem fuit eadem sentencia
interloquutoria execucioni demandata
de mandato quorum supra judicum,
et positus ipse Petrus douz ChanozPersona:
ad cordamTermine: .
Quo in corda existente et [p. 79]Interruzione di pagina
pendente, postulavit et requisivit quod reponeretur
ad terram. Quo a corda remoto, fuit idem
PetrusPersona: inquisitus interrogatusAggiunta sul margine destro con un carattere di inserimentoh si vellet suum reatum
confiteri. Qui dixit quod sic et dixit, ut sequitur :

Et primo dixit idem PetrusPersona: inquisitus
et sponte confessus fuit quod paulo post
guerram FriburgiLuogo: 7 ipse fuit ductus per
Anthonium AubremantPersona: ad sectam hereticorum
loco dicto en VaubamLuogo: 8 ubi ipse invenit
magistrum secte in specie hominis nigri cui
i–homagiumTermine: Marginalia sul margine sinistro–i fecit homagium, obsculando eidem in
culo genubus flexis, et in signum veri
homagii dedit eidem unguem parvi
articuli pedis sinistri. Et negavit
Deum omnipotentem, virginem MariamPersona:
et totam curiam celestem et cepit illum
j–nomen magistriTermine: Marginalia sul margine sinistro–j dyabolumTermine: qui vocabatur MamietPersona: 9 in eius
magistrum et verum dominum in presencia plurium
k–complicesMarginalia sul margine sinistro–k de secta inter quos cognovit Petrum
Moralat
Persona:
ipsius PetriPersona: inquisiti socerum,
Anthonium JocetPersona: , Perrodum LambellynPersona: ,
YsabellamPersona: uxorem Petri GomyerPersona: , Vuillelmum
Nycod
Persona:
et Petrum NantermozPersona: .
Interrogatus
de die, dixit quod quadam die jovisPeriodo: giovedì, de
nocte
Periodo: la notte
.
Dixit ulterius quod magister suus
eidem promisit dare quinque solidosValuta: 5 scellini
pro qualibet vice qua iret ad sectam
quas jussit idem magister suus solvi dicto
PetroPersona: inquisito per Vuillelmum NycodPersona:
thesaurarium secte qui eidem inquisito
solvit ipsos quinque solidosValuta: 5 scellini tribus vicibus.

Item dixit quod Anthonius AubremantPersona: apportavit ad sectam unum puerum masculum
quem, ut dixit, ceperat apud RossanLuogo: .
[p. 80]Interruzione di pagina

Item dixit et sponte confessus fuit quod ipsi
de secta occidunt pueros in cuna, stringendo
ipsos per humeros sive per les flansCambio di lingua: francese.

Item dixit quod, faciendo homagium
magistro suo, dictus MamietPersona: eius magister
peciit ab eo quod sibi daret unam tibiam,
qui eidem dare noluit, sed dumtaxat
unguem parvi articuli pedis sinistri, prout
jam superius dixit.

Item dixit et sponte confessus fuit quod in
exitu secte ipsius statuunt unam aliam
diem pro secta tenenda et eciam
locum.

Item dixit quod hii qui non sunt in
secta die assignata sunt atrociter
verberati in alia secta, et ipsemet
fuit multociens verberatus.

Item fuit interrogatus si vellet aliud
confiteri. Qui dixit quod non protunc, quia
non erat bene advisatus, sed peciit
terminum ad se advisandum pro complendo
suum processum.
Tandem prenominati
domini inquisitor et vicarius judices
eumdem PetrumPersona: inquisitum assignaverunt
ad diem jovis crastinam, hora ortus
solis
Data: giovedì, 20.4.1458
, ut interim se advisaret, tunc ad
perficiendum suum processum, alias ad
continuandum sibi questionem corporalem
et procedendum in huiusmodi causa sive
processu, prout stilus inquisicionis
requirit.
Datum et actum die, hora,
anno et loco suprascriptisCorrezione all’altezza della riga, sostituisce: suprascriptl, presentibus [p. 81]Interruzione di pagina
venerabilibus et religiosis viris fratre Petro
Boczel
Persona:
, fratre Petro CuchironPersona: , domino Petro de
Pampigniaco
Persona:
canonicoTermine: et supprioreTermine: Sancti MariiLuogo: 10,
Johanne CroserensPersona: , Henrico JoutensPersona: burgensibusTermine:
LausannensibusOrganizzazione: , nobili viro Petro de BalmisPersona: ,
Henrico de PraromantPersona: et Glaudio de
Clerier
Persona:
, testibus ad premissa vocatis et rogatis.

Die jovis post dominicam de Misericordia Domini,
anno quo supra
Data di origine: 20.4.1458
vigore suprascripte assignacionis
coram venerabili et religioso viro fratre Petro
Borelli
Persona:
ordinis fratrum PredicatorumOrganizzazione: vicario
generali domini inquisitoris supra sepe nominati
personaliter constitutus Petrus douz ChanozPersona:
inquisitus fuit per eumdem vicarium
interrogatus si esset advisatus complere
suum processum. Qui dixit quod sic quodque
volebat pure et veraciter suum confiteri
reatum et dixit, ut sequitur :

Primo quod paulopost guerram FriburgiLuogo: ,
quadam die veneris ipse invenit
Anthonium AubremantPersona: in molendino
de Tornye loz Grant
Luogo:
11, qui eidem delato
dixit : « Quomodo, tu es totus melencoliosus
de hiis que perdidistis durante
guerra FriburgiLuogo:  ? Ymo, si velis michi
credere, tu habebis bene vindictam
de Friburgensibus qui tibi tot mala
fecerunt »
.
Cui idem delatus respondit
quod erat bene contentus, sed pro tunc non
poterat vacare, quia erat acturus
apud PrezLuogo: .
Et tunc dictus AubremantPersona:
dixit ei : « Quando inveniam vos ? »
Cui ipse
[p. 82]Interruzione di paginaPetrusPersona: delatus respondit : « Vero, ego
nescio bene quando »
.
Et tunc dictus
AubremantPersona: dixit sibi : « Veniatis ad me
ut cicius poteritis, quia vere volo
bene vobis loqui ad plenum »
.
Et tunc
ipsi separaverunt se ab invicem.
Et die
lune sequente dictus PetrusPersona: delatus
ivit ad molendinum eis AgnozLuogo: subtus
VillarselLuogo: 12 quem tenebat dictus AubremantPersona:
et invenit ipsum AubremantPersona: cum quinque
aliis personis quas non cognovit
qui epulabantur insimul et invitaverunt
ipsum ad comedendum. Et ipse comedit
cum eis panem et carnes recentes,
credens habere carnes edivas.
Sed
unus illorum decoperuit unum parvum
potum qui erat prope ignem, et ipse PetrusPersona:
delatus vidit in poto brachium unius
pueri. Et tunc ipse timuit et amplius
noluit comedere. Quem videns stupefactum,
dictus AubremantPersona: dixit eidem : « Caveatis
bene, ne deceletis nos, quia melius
esset vobis quod non venissetis hodie »
. Et
tunc ipse PetrusPersona: juravit eos non decelare.
Et voluit recedere, sed dictus AubremantPersona:
dixit ei : « Nolite recedere, quare nos opportet
loqui simul »
.
Et post gentaclum dictus
AubremantPersona: traxit ipsum ad partem et
dixit sibi : « Opportet, prout jam alias dixi
vobis, quod veniatis nobiscum ad quemdam
locum ubi nos inveniemus unam pulcram
societatemTermine: in qua est socer vester Petrus
Moralat
Persona:
qui bene gaudebit de vestro
adventu. Et vere nos omnes juvabimus
vos ad habendum vindictam de Friburgensibus
qui vobis fecerunt tot mala »
. Qui Petrus
[p. 83]Interruzione di paginadouz Chanoz
Persona:
delatus eidem Anthonio
Aubremant
Persona:
respondit quod ipse erat bene
contentus. Et tunc dictus AubremantPersona: dixit :
« Ego ibo ad vos die jovis apud MidesLuogo:  ».

Qui AubremantPersona: venit apud MidesLuogo: et non
invenit eumdem PetrumPersona: quia ipse iverat apud
PrezLuogo: .
Et die jovisPeriodo: giovedì sequente prefatus
Anthonius AubremantPersona: venit versus
dictum PetrumPersona: delatum apud TornyeLuogo:
post cenam et duxit eum en VaubamLuogo:
ubi ipsi invenerunt plures gentes
inter quas ipse cognovit supra
m–complicesMarginalia sul margine sinistro–m nominatas personas et Stephanetum dictum
Fetellyn
Persona:
douz SernyLuogo: prope Laz RoschyLuogo: Cambio di lingua: francese,
Anthonium SuyrozPersona: de LovynLuogo: versus LentignyeLuogo:
et Petrum AbergiouxPersona: de ChenensLuogo: et
magistrum suum in specie hominis nigri qui
eidem dixit quod faceret sibi homagium
et quod negaret Deum omnipotentem,
virginem MariamPersona: , totam curiam
celestem et sacrum baptisma. Quod
n–homagiumMarginalia sul margine sinistro–n et fecit ipse Petrus delatus et accepit
illum Mamiet in eius magistrum
et dominum et obsculatus est eum in culo.
Qui effectus fuit sicut unus catus
niger et obsculando levabat caudam,
et ipse obsculabatur eum genubus
flexis et in signum veri homagii
dedit dicto eius magistro unguem
parvi articuli pedis sinistri, prout
jam supra dixit.

Item fuit interrogatus si confessata
per eum essent vera. Qui dixit
et juravit pro judiciumSic anime sue quod
premissa omnia per eum confessata vera
sunt, et postulavit eidem vicario
quod eum non interrogaret amplius
[p. 84]Interruzione di paginaprotunc, sed eum relaxaret usque ad diem
veneris crastinamData: venerdì, 21.4.1458 amore Dei et caritate
et quod tunc ipse diceret totum.
Qui dominus
vicarius ex gracia speciali ipsum relaxavit
usque ad ipsam diem crastinam. Et post
dictam relaxacionem prefatus delatus
dixit dicto domino vicario : « Ego voloAggiunta al di sopra della rigao vobis loqui
ad partem coram uno vel duobus tantum »
.
Et remotis omnibus, excepto dicto domino
vicario, Petro de BalmisPersona: et Johanne CroserensPersona:
ipse delatus dixit : « Ego dixi vobis
multa, ymo per judicium anime mee
et per Illum qui fuit venditus XXXta
denariis
Valuta: 30 centesimi
, ego non dixi vobis verbum
veritatis, quia ego nunquam fui hereticus
nec unquam negavi Deum neque feci
homagium dyabolo »
.
Et quia idem
dominus vicarius eum relaxaverat prout
supra, assignavit eum ad diem veneris
predictam
Data: venerdì, 21.4.1458
, hora vesperorumPeriodo: la sera ad se interim
advisandum et tunc confitendum suum reatum
et procedendum in causa sive processu
huiusmodi, prout stilus inquisicionis
postulat.
Datum et actum ut supra,
presentibus domino Guillelmo de GesierCorrezione sovrascritto, sostituisce: GresierpPersona: capellano,
Johanne CroserensPersona: , Petro de BalmisPersona: , Glaudio
de Pont
Persona:
, Glaudio de ClerierPersona: et
Francisco BurritazPersona: , testibus ad premissa
vocatis et rogatis.

Die veneris post dominicam de Misericordia
Domini
Data di origine: 21.4.1458
, hora vesperorumPeriodo: la sera vigore predicte
assignacionis coram prefato vicario
personaliter constitutus dictus PetrusPersona: delatus
fuit interrogatus si esset advisatus.
Qui respondit quod sic, quia ipse erat bonus
[p. 85]Interruzione di paginaet fidelis catholicus nec unquam fuerat
hereticus, quodque omnia per eum confessata
erant pura mendacia.
Tandem ipse
PetrusPersona: delatus fuit ductus ad cordam
et modicum levatus.
Qui statim dixit
quod volebat confiteri suum reatum et dixit
et reiteravit de verbo ad verbum, prout
supra confessus fuerat, et post incepit
iterum vacillare.
Quo iterato vice
reposito ad cordam et modicum levato,
dixit : « Vere, ego volo pure confiteri
meum reatum »
.
Et depositus a corda, fuit
ductus ad aulam castri. Qui sponte
confessus fuit et dixit quod confessata per
eum, prout herySic dixit, sunt vera ; et fuit
ductus ad sectam per dictum AubremantPersona: ,
prout predixit, pro habendo vindictam
a Friburgensibus et quod fuit positus in secta
per dictum AubremantPersona: ad instanciam dicti
Petri MoralatPersona: eius soceri.

Item dixit et sponte confessus fuit
quod ipse fuit presens apud FicignyezAggiunta sul margine destro con un carattere di inserimentoq quando dictus
AubremantPersona: cepit unum puerum in
domo Jaqueti BonatPersona: et suffocavit
eum et dimisit ipsum suffocatum
juxta matrem suam ; et die crastina
de mane fuit sepultus, et nocte
sequenti ipsi deterraverunt ipsum et
portavit eum idem AubremantPersona: ad
sectam. Quem Vuillelmus NycoPersona: preparavit,
et eum comederunt en OrchipotCambio di lingua: francese13.

Item dixit quod dyabolus precipit eis
quod ponant tot gentes in secta
quot poterunt.
Interrogatus si vellet
ulterius dicere, dixit quod non pro tunc,
[p. 86]Interruzione di paginaquia non recordabatur nec erat
advisatus aliud dicere.
Quem prefatus
vicarius assignavit ad diem crastinamData: 22.4.1458
ad se interim advisandum et tunc complendum
suum processum et procedendum in causa
sive processu huiusmodi, prout stilus inquisicionis requirit.
Datum et actum
die veneris, hora et anno prescriptisData di origine: 21.4.1458,
presentibus domino Nycodo PiquignyetiPersona:
curatoTermine: de ColumberioLuogo: , Johanne CroserensPersona: ,
Petro de BalmisPersona: , Glaudio de PontPersona:
et Glaudio de CleryerPersona: , testibus ad
premissa vocatis et rogatis.

Die sabbati post dominicam de Misericordia
Domini, anno quo supra, hora vesperorum
Data di origine: 22.4.1458

vigore suprascripti assignacionis
coram vicario prefato personaliter
constitutus prefatus PetrusPersona: delatus
fuit per quem supra interrogatus si
esset advisatus. Qui dixit quod nesciret
aliud dicere nisi prout supra. Dixit
quodque confessata per eum vera sunt.

Tandem orthodoxe fidei procurator
renunciavit in causa et petiit renunciari
per dictum delatum et concludi per dictum
dominum vicarium.
Quiquidem vicarius
easdem partes assignavit ad diem
mercurii post dominicam de Jubilate
Data: mercoledì, 26.4.1458
,
hora vesperorumPeriodo: la sera tunc ad concludendum
in huiusmodi causa sive processu, si commode
concludi possit, et procedendum, prout
stilus inquisicionis requirit.
Datum
et actum die, hora et anno prescriptis,
presentibus nobili viro Petro de BalmisPersona: ,
Glaudio de PontPersona: et Henrico de PraromantPersona: ,
testibus ad premissa vocatis et rogatis.
[p. 87]Interruzione di pagina

Anno Domini millesimo quatercentesimo
quinquagesimo octavo, die mercurii
post dominicam de Jubilate
Data di origine: 26.4.1458
vigore
retroscripte assignacionis coram venerabili
viro fratre Remondo r de RotaPersona: inquisitore personaliter constitutus Petrus
douz Chanoz
Persona:
delatus fuit per eumdem
dominum inquisitorem mediante suo juramento
ad sancta Dei euvangelia prestito interrogatus si vellet aliquid addere vel
minuere in suo processu, sibi de verbo ad
verbum lecto et seriatim declamato. Qui
dixit quod non et medio eius juramento
asseruit contenta in dicto eius processu
vera esse, prout supra scripta sunt.

Item fuit interrogatus si haberet aliquas deffensiones quibus vellet
uti contra fidei procuratorem in huiusmodi
processu. Qui dixit quod non.
Et tunc
fidei procurator renunciavit in causa ut
alias et peciit concludi et jus dici,
et similiter ipse delatus peciit jus.
Quorum procuratoris fidei et PetriPersona: delati
peticionem et requestam prefatus
dominus inquisitor in causa et processu
huiusmodi conclusit et assignavit
partes ipsas ad diem veneris s
proxime sequentem post dominicam de Jubilate
Data: venerdì, 28.4.1458

in ecclesia cathedrali Beate Marie
virginis Lausannensi
Luogo:
ad audiendum
jus et sentenciam diffinitivamTermine: super huiusmodi
causa sive processu.
Datum et actum
die mercurii et anno suprascriptisData di origine: 26.4.1458,
presentibus fratre Petro CuchironPersona: , domino
Nycodo PiquignyetiPersona: , domino Vincencio
Romeir
Persona:
, Jaqueto DauxPersona: , Glaudio de PontPersona:
et Glaudio de ClerierPersona: , testibus ad premissa vocatis.

[Firma:] SoctensPersona: 14
Signum notarile
[p. 88]Interruzione di pagina
[p. 89]Interruzione di pagina
[p. 90]Interruzione di pagina
[p. 91]Interruzione di pagina

Processus

Petri douz ChanozPersona: de MidesLuogo:
parrochie de TornyeLuogo: Lausannensis diocesisLuogo:
heretici convicti et combusti

Disegno a penna e inchiostro

15HensilinusPersona: de VillaretLuogo: dixit hereticam ab uno anno
citra MiguePersona: uxorem Nycodi ParadixPersona: , Petrus ParadixPersona:
eorum filius.

Alexia de LestraPersona: de SensalesLuogo:
GroulonPersona: de ChastelLuogo: 16

Annotatione

  1. Aggiunta sul margine sinistro da una mano più recente: +.
  2. Omissione, completato per analogia.
  3. Cancellazione biffata: Ru[p].
  4. Correzione all’altezza della riga, sostituisce: diAbbreviazione.
  5. Cancellazione biffata: G[uillelmo].
  6. Soppressione dell'aggiunta sul margine destro con un carattere di inserimento: interrogatus.
  7. Cancellazione biffata: lune.
  8. Aggiunta sul margine destro con un carattere di inserimento.
  9. Marginalia sul margine sinistro.
  10. Marginalia sul margine sinistro.
  11. Marginalia sul margine sinistro.
  12. Correzione all’altezza della riga, sostituisce: suprascript.
  13. Marginalia sul margine sinistro.
  14. Marginalia sul margine sinistro.
  15. Aggiunta al di sopra della riga.
  16. Correzione sovrascritto, sostituisce: Gresier.
  17. Aggiunta sul margine destro con un carattere di inserimento.
  18. Cancellazione biffata: Petro.
  19. Cancellazione biffata: post.
  1. Les seigneurs de MiddesLuogo: sont en 1453Data: 1453 les nobles JehanPersona: et AymonetPersona: ainsi que leur neveu Guillaume de VillarzelPersona: (ACV, Fn 23 bis Grosse [1451–1526]). Aymonet de VillarzelPersona: est attesté en 1445Data: 1445 comme châtelain et major de LucensLuogo: (Dillenseger 1914, p. 14).
  2. Il s’agit des DominicainsOrganizzazione: établis au couvent de la MadeleineOrganizzazione: à LausanneLuogo: .
  3. Toponyme fréquent en Suisse romande indiquant la place où le bétail se repose à l’ombre ou le lieu de halte lors de la montée au pâturage (Jaccard 1978, p. 480).
  4. Le nom du procureur de foi n’est pas mentionné dans le procès.
  5. Il s’agit des DominicainsOrganizzazione: établis au couvent de la MadeleineOrganizzazione: à LausanneLuogo: .
  6. Le vendredi 15 avrilData: venerdì, 15.4.1458 n’existant pas, nous rectifions au vendredi 14 avrilData: venerdì, 14.4.1458.
  7. Une guerre de six mois a lieu entre FribourgLuogo: et les alliés de la Maison de SavoieOrganizzazione: , qui se termine en juillet 1448Data: luglio 1448. Le début des hostilités est précédé par une période de pillages et d’incendies dont souffrent particulièrement les campagnes, et qui dure pendant toute l’année 1447Data: 1447 (Biolzi 2009). Au début de l’année 1448Data: 1448, MiddesLuogo: est mis à feu par des incendiaires venus de FribourgLuogo: (Jäggi 1989, p. 156).
  8. Lieu-dit situé entre HenniezLuogo: et VillarzelLuogo:  ; dans le procès contre Guillaume GirodPersona: , il est question de la forêt de Vauban, qui peut être assimilée aux Côtes de Vauban (SDS VD D 1 9-1 : ACV, Ac 29, p. 140, 143, 149).
  9. Peut-être une forme altérée de MahometPersona: .
  10. Prieuré des chanoines réguliers de Saint-MaireOrganizzazione: de l’ordre des AugustinsOrganizzazione: , à LausanneLuogo: . Suite à l’union du prieuré à l’évêché en 1396Data: 1396, l’évêque de LausanneOrganizzazione: devint prieur de Saint-MaireOrganizzazione: (Reymond 1912, p. 218, 234 ; HS I/4, p. 95–96).
  11. Le moulin de Torny-le-GrandLuogo: , alimenté par l’ArbogneLuogo: , se situait à environ 750 mètres au nord-est de l’église : son emplacement est attesté par le lieu-dit Sur-le-MoulinLuogo: . Il se trouve sur la route qui mène de Torny-le-GrandLuogo: à Prez-vers-NoréazLuogo: .
  12. Le Moulin aux ÂnesLuogo: , est situé à 500 mètres au nord de VillarzelLuogo: . Un toponyme indique encore l’emplacement du moulin, qui a été démoli en 1920Data: 1920 (Kohler 1922, p. 132). Il faut noter que VillarzelLuogo: abritait une châtellenie épiscopale.
  13. Peut-être un toponyme inconnu. Margaret Murray cite cependant une source de 1595Data: 1595 selon laquelle les sorcières utiliseraient un hochepotTermine: ou hutsepotTermine: pour préparer leurs victimes (Murray 1921, p. 144). Quoi qu’il en soit, Pierre dou Chanoz est impliqué dans un « puericidiumTermine:  » et a, par la suite, consommé la chair de l’enfant (« carnis pueriTermine:  »).
  14. Deux clercs portent ce nom dans la région à cette période : Jean SoctensPersona: (ACV, C V b 323, 432, 447, 449, 454, 455 et suivants) et Pierre SoctensPersona: (ACV, C V b 668).
  15. Notes perpendiculaires sur le dos du cahier. Elles sont écrites dans le sens inverse l’une de l’autre.
  16. GroulonPersona: de Chastel pourrait venir de Châtel-Saint-DenisLuogo: . Une autre possibilité serait Châtel-sur-MontsalvensLuogo: . Un Jean GroulonPersona: avait été dénoncé par Jaquet DurierPersona: en 1448 (SDS VD D 1 2-1 : ACV, Ac 29, p. 13, 14, 22).