[Nota dell'archivio sul margine sinistro da una mano del secolo XX:] 1459 avril 25Data: 25.4.1459
Processus contra Jaquetam PelorinazPersona: ,
suspectam de secta heretice pravitatis
25 avril 1459
Anno Domini millesimo IIIIC LIXno et die vicesima quinta mensis
aprilisData di origine: 25.4.1459, in
castro MartigniaciLuogo di origine: 1, vigore assignacionis facte comparet
coram venerabili et egregio viro fratre
Petro GinodiPersona: ,
ordinis fratrum
PredicatorumOrganizzazione: , sacre theologie professore, locumtenente reverendi patris
hereticeque pravitatis inquisitorisTermine: a sancta Sede apostolica specialiter deputati
in diocesibus
SedunensiLuogo: ,
LausannensiLuogo: et
GebennensiLuogo: , necnon eciam vicesgerente
in hac parte auctoritate sibi commissa reverendi in
ChristoPersona: patris et domini
domini
VualteriiPersona: , Dei et apostolice Sedis gracia
episcopiTermine: SedunensisOrganizzazione: ,
comitisTermine:
et
prefectiTermine: VallesiiLuogo: , videlicet dicta
Jaqueta PelorinaPersona: , de
RaspisLuogo: 2,
parrochie
MartigniaciLuogo: , suspecta de
crimine hereticeTermine: pravitatis.
Quequidem JaquetaPersona: promisit et juravit juramento suo corporali,
tactis Dei euvangeliis per eandem in manibus prefati domini
locuntenentisSic, et sub pena habere delictum pro confesso de quo
inculpatur et est supecta si de perjurio convicta fuerit.
Interrogata an sciat causam sue detencionis, que JaquetaPersona: dicit
quod non.
Qui prefatus dominus vicarius sibi
JaquetePersona: notifficavitSic
quod est detenta pro crimine heresis et
appostassieTermine: Sic de quo inculpatur
et tenetur pro suspecta, presentans prefatus dominus vicarius dicte
JaquetePersona: presenti et audien
tCorrezione sovrascritto, sostituisce: dai eamque diligenter exortatus est quod si
voluerit confiteri, dicere et declarare veritatem quam sciverit de et
super dicto heresis crimine, se offert sui parte necnon prefati domini
SedunensisOrganizzazione:
episcopi sibi facere misericordiam de jure redeuntibus et penitentibus
ad sanctam matrem Ecclesiam, puro corde et fide non ficta, promissam facere
et concedere auctoritate dicti inquisicionis officii.
Quequidem JaquetaPersona: dicit
et respondit se numquam fuisse nec esse de sectaTermine: hereticorumTermine: et non indigere
propter hoc de misericordia sibi supra presentata.
Quibus auditis, prefatus
dominus locuntenensSic quo supra nomine dictam JaquetamPersona: pro prima monicioneTermine:
juridica monuit et diligenter, ut convenit, exortatus est ut ipsa
JaquetaPersona: hinc ad diem jovis proximam XXVI dicti mensis aprilis, hora nonePeriodo: la mattinaData: giovedì, 26.4.1459,
super premissis advertere velit et compareat personaliter coram prefato domino locumtenente
in ipsiusque presencia omnimode confiteatur veritatem de et super dicto crimine
heresis de quo est inculpata et tenetur pro suspecta, presentans ut supra
sibi JaquetePersona: misericordiam sancte matris Ecclesie que redeuntibus et penitentibus,
puro corde et fide non ficta, est promissumSic.
De quibus premissis omnibus
prefatus dominus
b locumtenens michi notario subscripto peciit litteram testimonialem,
presentibus ad hec vocatis et rogatis, videlicet venerabilibus religiosis
Petro VuilliensPersona: et
Petro
RolazPersona: , canonicis
Montis JovisOrganizzazione: ,
Jacobo de FausonayPersona: ,
Johanne de BertholinisPersona: ,
Johanne
de PratoPersona: ,
Perrodo MorandiPersona: ,
Rolando de BasqueriaPersona: et pluribus aliis testibus
etcAbbreviazione.
[Firma:] Franciscus BossetiPersona:
Signum notarile
26 avril 1459
Secunda monicioCentrato
Anno et loco quibus supra et die vicesima sexta mensis aprilisData di origine: 26.4.1459,
vigore assignacionis suprascripte comparuit personaliter eadem
JaquetaPersona: coram venerabili religioso fratre
Victore MacenetiPersona: ,
ordinis fratrum PredicatorumOrganizzazione: 3, in decretis
baccallarioSic et ad hoc
missisCorretto da: missoc per egregium fratrem
Petrum GinodiPersona: predictum, locuntenentem
ut supra.
Quiquidem frater VictorPersona: , procurator fideiTermine: quo supra nomine sibi
JaquetePersona: misericordiam Ecclesie in forma juris presentavit si
puro corde, fide non ficta, redire vellet ad gremium sancte matris
Ecclesie et omnimodam dicere veritatem de se et suis complicibus.
Que dicta JaquetaPersona: respondit eidem fratri VictoriPersona: se nichil scire
de hiis de quibus inquirebatur contra eam.
Quibus auditis
per dictum fratrem
VictoremPersona: , assignavit eidem
JaquetePersona: horam, videlicet
ad eandem diem,
hora vesperorumPeriodo: il pomeriggio, coram ipso personaliter comparitur
Corretto da: amd pro
tercia
[monicione]Omissione, completato per analogiae, ut sibi
f veritatem diceret de hiis de
quaSic inculpatur.
De quibus premissis omnibus dictus
g frater
VictorPersona: quo supra
nomine michi notario subscripto peciit litteram testimonialem,
presentibus
Ansermo AlbiPersona: , de
Sancto BrancherioLuogo: , et
Johanne BasPersona: , famulo castellani.
[Firma:] Franciscus BossetiPersona:
Signum notarile
26 avril 1459, plus tard
Tercia monicioTermine: Centrato
Anno, indicione, dieData di origine: 26.4.1459, loco et coram testibus quibus supra,
vigore assignacionis suprascripte comparuit personaliter eadem
JaquetaPersona: coram prefato domino locuntenenteSic.
Quiquidem
locumtenens sibi JaquetePersona: misericordiam Ecclesie in forma juris
presentavit si puro corde, fide non ficta, redire vellet
ad gremium sancte matris Ecclesie et omnimodam dicere veritatem
de se et suis complicibus.
Que dicta JaquetaPersona: respondit
eidem domino locumtenenti se nichil scire de hiis de quibus
inquirebatur contra eam.
Quibus auditis, dictus dominus
locumtenens assignavit eandem
JaquetamPersona: ,
ad diem sabbati sequentis
XXVII dicti mensisData: sabato, 27.4.14594 personaliter comparituram, coram ipso domino locumtenente,
etcAbbreviazione.
De quibus premissis omnibus et singulis prefatus dominus locumtenens
michi notario subscripto peciit litteram testimonialem, presentibus quibus
supra.
28 avril 1459
Quarta monicioTermine: ex habundantiCentrato
Anno et loco prenotatis et die sabbati vicesima septima mensis
aprilisData di origine: 28.4.14595, vigore assignacionis prescripte comparuit
personaliter eadem
JaquetaPersona: coram prefato domino locumtenente.
Quiquidem
locumtenens sibi JaquetePersona: pro ultimo dictarum monicionum termino et
ex habundanti, quia misericordia sancte matris Ecclesie est major
quam malicia et peccatum, dicte JaquetePersona: misericordiam Ecclesie
in forma juris presentavit si tamen puro corde, fide non ficta,
redire vellet ad gremium sancte matris Ecclesie et omnimodam dicere
veritatem de se et suis complicibus.
Que dicta
JaquetaPersona: respondit eidem domino locumtenenti se nichil scire de
hiis de quibus inquirebatur contra eam.
Quibus auditis,
dictus dominus locumtenens assignavit eandem JaquetamPersona: ad dies
sequentes coram ipso personaliter comparituram ad inquirendum
in propriam personam eiusdem JaquetePersona: secundum formam juris
pro veritate ex ore suo habenda, alias dicturam et proposituram
causam justam et racionabilem, si quam habeat, quare in
propriam personam eiusdem inquiri non debeat, instante procuratore
fidei, ulteriusque processurum, ut fuerit racionis.
Datum die
et anno quibus supraData di origine: 28.4.14596, in
castro MartigniaciLuogo di origine: , presentibus ad hec
vocatis testibus
Jacobo CavelliPersona: ,
clericoTermine: et
notarioTermine: publico, et
Johanne
BasPersona: , famulo castellani.
[Firma:] Franciscus BossetiPersona:
Signum notarile
27 ou 28 avril 1459
Sentencia interlocutoriaTermine: Centrato
Anno, die et locoData di origine: 28.4.14597 prenotatis comparuit in
castro MartigniaciLuogo di origine:
dicta
JaquetaPersona: assignata coram nobis et interrogata si et
desuper hiis de quibus intitulabatur et inculpabatur veritatem
dicere vellet.
Que respondit se de dicta materia nichil
scire nec scire velle.
Quibus auditis, dictus dominus locumtenens
interrogavit eam si aliquos inimicos capitales haberet
et a testimonio repellere vellet.
Que respondit et dicit quod
non.
Et insuper interrogata si se deffendere super
hiisCorrezione sovrascritto, sostituisce: hoch
vellet et ad suas deffensiones admitti, que dixit se
esse bonam et perfectam et aliud nichil dixit.
Quibus
suis responsionibus auditis, prefatus frater
Victor MactenetiPersona: ,
jurisperitus et baccallarius in decretis, procurator fidei, attentis
accusacionibus, variacionibus, indiciis et
famamCorretto da: famai magno
tempore contra eandem
JaquetamPersona: laborantibus, peciit in
eius personam inquiri, donec et quousque veritas ex ore eius
haberetur.
Nos igitur frater Petrus GinodiPersona: , sacre
theologie professor, vicarius locuntenens reverendi patris,
fratris Reymondi de RotaPersona: , ordinis fratrum PredicatorumOrganizzazione: , in
diocesibus LausannensiLuogo: , GebennensiLuogo: et SedunensiLuogo: inquisitoris
auctoritate apostolica specialiter deputati, necnon et auctoritate reverendi
in ChristoPersona: patris et domini domini Vualterii de SupersaxoPersona: ,
Dei et apostolice Sedis gracia episcopi SedunensisOrganizzazione: , in hac parte
michi concessa usque ad sentenciam diffinitivam exclusive,
ut patet per publicum instrumentum receptum per
venerabilem virum dominum Leonardum PrepositiPersona: , canonicumTermine: ecclesie
SedunensisOrganizzazione: et procuratorem dicti reverendi domini SedunensisOrganizzazione: , habito
consilio cum libris et peritis, te JaquetamPersona: , attentis diffamacionibus et maxima infamia contra te magno tempore
laborante, perjurio et indiciis magnis et claris contra
te laborantibus, in propriam personam inquiri, instante procuratore
fidei, declaramus et ordinamus donec et quousque veritas
ex ore tuo habeatur, citra tamen mortis periculum, sanguinis
effusionem, membrorum mutillacionem, de quibus sollemniter
protestamur.
Datum in
castro MartigniaciLuogo di origine: ,
die et anno premissisData di origine: 28.4.14598,
presentibus ad hec vocatis testibus, videlicet nobili
Jacobo ExchamperiiPersona: ,
venerabilibus religiosis domino
Petro VuilliensPersona: et domino
Petro
RolaPersona: , canonicis
Montis JovisOrganizzazione: , nobili
Henrico de FausonayPersona: ,
Ansermo
AlbiPersona: ,
BertholetoPersona: de
AntronazLuogo: ,
Johanne de DrapelloPersona: et
Perrodo
MorandiPersona: .
[Firma:] Franciscus BossetiPersona:
Signum notarile
30 avril 1459
jResponsio facta per Jaquetam PerolinazPersona:
inquisitam.Centrato9
[Marginalia sul margine sinistro:] Accusati
k
Anno Domini millesimo CCCCLIXo et die ultima mensis aprilisData di origine: 30.4.1459, vigore assignacionis
prescripte comparuit coram prefato domino locumtenente domini inquisitoris
prenominata Jaqueta PerolinazPersona: inquisita.
Quiquidem dominus locumtenens
interrogavit dictam
JaquetamPersona: an velit confiteri et declarare veritatem
quam sciverit de et super crimine heretice pravitatis de quo est inculpata,
deffamatataTermine: Corretto da: diffamatal et suspecta.
Que JaquetaPersona: , liberata ab omni vinculo
carceris, tortureTermine: et questionis, dicit, confitetur et deponit verum esse
quod quadam vice, diu est, et non recordatur de tempore, ut dicit, Johannetus
FalquetPersona: quondam, eiusdem secte heretice pravitatis, sibi dixit quod iret ad domum
ipsius JohannetiPersona: ; et venit eadem JaquetaPersona: , et dum fuit ante domum dicti
JohannetiPersona: , reperit ibi dictum JohannetumPersona: et quendam hominem nigre
speciei. Qui JohannetusPersona: dixit dicte JaquetePersona: : « Venisti huc ; opportet quod
tu maneas nobiscum ». Et adinvicem habuerunt multa verba.
Deinde idem JohannetusPersona: dixit dicte JaquetePersona: : « Opportet quod tu te reddas
isti homini et habebis multa bona et omnia que volueris ». Que JaquetaPersona: ,
instigante dicto Johanneto FalquetiPersona: quondam, fecit homagium dicto homini nigre
speciei.
Interrogat
aCorrezione sovrascritto, sostituisce: usm qualis erat homo ille, dicit quod erat
dyabolusTermine: .
Interrogata quo nomine vocabatur, dicit quod vocabatur BocharPersona: Cambio di lingua: francese, prout
sibi dixit.
Interrogata qualiter scit quod erat dyabolus, dicit quod eum
cognovit in specie et eciam in actibus suis.
Interrogata quomodo
fecit homagium, dicit quod dedit sibi osculum in culo. Deinde,
instigante dyabolo et Johanneto FalquetiPersona: predicto quondam, negavit Deum
et fidem catholicam et sacramenta Ecclesie et pro homagioTermine:
sibi dyabolo in specie qua supra donavit grossum digitum, et
ipse dyabolus in specie qua supra mordidit digitum sibi donatum.
Interrogata in quo loco fuit in secta hereticorum, dicit quod fuit
pluries in domo dicti JohannetiPersona: .
Interrogata qui erant presentes,
dicit quod erat dictus
BocharPersona: Cambio di lingua: francese, quedam mulier vocata
BerengizPersona: Cambio di lingua: francese
quondam,
Johannetus FalquetPersona: quondam,
AnthoniaPersona: , uxor
JohannisNell'originale: Jo de MollendinoPersona: quondam,
AgnexPersona: , uxor
Johannis de LuchiaPersona: ,
Michalla de VillaPersona: 10,
Perretus
AbbatisPersona: ,
Johannetus JorenPersona: quondam,
PetrusNell'originale: P de LeschelleyrCambio di lingua: francesePersona: , et plures
alii, in numero circa XVIII personarum, de quorum nominibus ad presens
non recordatur ; eciam erant plures stranei quos non cognoscebat.
Interrogata quid faciebant in dicta secta, dicit quod bibebant
et comedebant, deinde supponebant.
Interrogata qualis
eam cognovit in secta carnaliter, dicit quod dictus BocharPersona: dyabolus
eam pluries cognovit carnaliter.
Interrogata an sit aliqua
differencia in cohituSic carnali de dyabolo et homine, dicit quod
sic, quia habet membrum grossum et multum frigidum et
habitat ad modum bestiarum brutarum subvertendo ordinem
nature hominis.
Interrogata quomodo ibat ad sectas,
dicit quod dictus BocharPersona: eam multociens portabat ad
sectas.
Interrogata quomodo, dicit quod sibi tradiderat
unum
baculumTermine: cum
onguentoTermine: , qui per
invocacionemTermine: dyaboli
n
ducebat eam ad sectam, dicendo
« Joz joz,Cambio di lingua: francese parte dyaboli ! ».
Interrogata quo lumineTermine: utebantur in sectis, dicit quod
habebant lumen trublidum et candelam nigram ; et quando
volebant supponere, candela erat suffocata ; et dicit
quod in galli cantu incontinenti recedebant a secta.
Interrogata de quibus cibis comedebant in secta,
dicit quod comedebant panem, vinum et carnes.
Interrogata de quibus carnibus, dicit aliquando de
carnibus castronis et bovis, et aliquando de carnibus
puerorumTermine: ; tamen ipsa non commedebat, ut dicit, et
multociens erat Johannes AbbatisPersona: et AnthoniaPersona: , uxor Petri
BegexPersona: .
Interrogata in quo loco capiebant pueros,
dicit in cimisterio ecclesie parrochialis MartigniaciLuogo: .
Interrogata qui erant illi pueri qui fuerant capti
per eos in cimisterio, dicit quod non recordatur, quia
jam diu est quod non fuit in secta, ut dicit.
Item dicit quod quadam vice fuerunt in secta apud
LevronumLuogo: , in domo
Perrodi RasiPersona: , et ibidem erant eadem
JaquetaPersona: et inter
o alios quidam vocatus
CognetPersona: de AlessesLuogo: Cambio di lingua: francese11
et
Perrussodus VeniandiPersona: 12 quondam.
Interrogata qualiter
apperiebatCorretto da: apperiebantp
portas quando ibant in domibus et citurnis, dicit quod magister
ipsorum, scilicet dyabolus, apperiebat.
Interrogata qua die tenebant
sectam, dicit multociens in die jovisPeriodo: giovedì.
Interrogata an
timebat quando dyabolus portabat eam, dicit quod sic, aliquando ;
eciam dicit quod occuli faciebant sibi malum propter velocitatem
quando ibat, eciam pro aere.
Interrogata an tempore quo
ibat ad sectas, maritus suus se perceperit de eadem de nocte,
dicit quod non, quia dormiebat ; tamen quando ipsa veniebat, idem
maritus suus sibi JaquetePersona: dicebat : « Quid habes ? Tu es ita
frigida. »
Interrogata an
q–confessa fueritCorrezione a piè di pagina, sostituisce: consa fuerit–q capellano delictum
heresis, dicit quod non.
Interrogata an receperit corpus ChristiTermine:
in festo PascheData: festività senza una data fissa quolibet anno, dicit quod sic, sicut alii
in ecclesia.
Interrogata qua devocione recipiebat,
dicit quod aliquando habebat devocionem in se, tamen numquam
potuit venire ad confessionem de huiusmodi delicto
heresis, nec fuit illius
volunctatisCorretto da: voluntatisr.
Aliud nescit de
gestis per eam in secta, quia, ut dicit, diu est quod non
fuit in dicta secta et non recordatur de aliis
preter de suprascriptis, se offerens quod quando recordabitur,
confitebitur et declarabit prefato domino viceinquisitoriTermine: veritatem.
De quibus premissis omnibus prefatus dominus locumtenens
domini inquisitoris michi notario
subscripstoCorretto da: subscriptos precepit litteram
testimonialem, presentibus ad hec vocatis testibus, videlicet
venerabilibus domino
Petro RolazPersona: , canonico
RipallieOrganizzazione: , domino
Petro VullienPersona: , canonico
Montis JovisOrganizzazione: , nobili
Jacobo
ExchamperiiPersona: ,
Jacobo CavelliPersona: , notario,
Anthonio Promentz alias
BertholetoPersona: , de
IntronaLuogo: , et
Johanne BasPersona: .
[Firma:] Franciscus BossetiPersona:
Signum notarile
1er mai 1459
Repeticio facta dicte JaquetePersona:
et conclusio facta in processuCentrato
Anno quo supra et die prima mensis maiiData di origine: 1.5.1459, vigore
assignacionis facte comparuit coram prefato domino
vicario et locumtenente domini inquisitoris, videlicet prenominata
Jaqueta PerolinazPersona: .
Quiquidem dominus viceinquisitor
diligenter interrogavit et avisavit dictam
JaquetamPersona:
an ea que supra deposuit sint vera et de eisdem
bene certifficata, et an velit aliquid a dicta sua
responsione removere, mutare vel addere pro sola
facti veritate dicenda
t.
Que
JaquetaPersona: dicit
u et
suo corporali juramento, tactis per eam sanctis scripturis in
manibus prefati domini locumenentis, dicit quod ea que supra
deposuit sunt vera et de ipsis est in animo suo bene
certifficata et avisata et
v dicit quod nesciret aliud
dicere quia non recordatur.
Et fuit interrogata per
prefatum dominum inquisitorem an velit concludere in suo
presenti processu vel alias facere allegaciones pro suis
deffensionibus habendis ; dicit quod non vult petere
preter misericordiam Dei et Ecclesie et contentatur quod
concludatur in suo processu, quia aliud nesciret
dicere preter ea que deposuit.
Et pari forma
comparuit egregius frater
Victor MactenetiPersona: w,
in decretis baccallarius, procurator fidei, petens concludi
in dicto processu.
Quibus audittis, prefatus
dominus vicarius et locumtenens domini inquisitoris
de consensu dictorum procuratoris fideiTermine: et JaquetePersona: conclusit
in dicto processu, dicendo : « In nomine Patris et
Filii et Spiritus Sancti amen ».
De quibus
premissis omnibus et singulis prefatus dominus
procurator fidei michi notario subscripto peciit
dari litteram testimonialem, presentibus ad hec vocatis
testibus, videlicet nobili Johanne ExchamperiiPersona: , vicedopnoSic
MartigniaciOrganizzazione: , Jacobo CavelliPersona: , notario, Angellino
ObsertPersona: , Perrodo MorandiPersona: , Johanne LeonardiPersona: , BertholetoPersona:
de IntronazLuogo: Cambio di lingua: francese et Johanne BasPersona: , familiaribus castri dicti
loci MartigniaciLuogo: . Actum in dicto castroLuogo di origine: , die et anno
premissisData di origine: 1.5.1459.
[Firma:] Franciscus BossetiPersona:
Signum notarile
5 mai 1459
RattifficacioTermine: facta per dictam JaquetamPersona:
de premissis
Centrato
Anno quo supra et die sabatti quinta mensis maiiData di origine: 5.5.1459, fuit eadem
JaquetaPersona: interrogata per egregium dominum Petrum CochardiPersona: ,
vicarium domini SedunensisOrganizzazione: episcopi, de et super premissis an illa sint vera, sicut
deposuit. Que dicit quod sic et illa omnia ractifficat tamquam
vera.
De quibus, etc.Abbreviazione, presentibus ad hec vocatis testibus nobilibus
Petermando de ChivronePersona: , vicedopno SedunensiLuogo: , PetroPersona: eius
filio, et Jacobo ExchamperiiPersona: .
[Firma:] Franciscus BossetiPersona:
Signum notarile
10 mai 1459
xAssignacio facta dicte JaquetePersona: ad audiendum
jus et diffinitivam sentenciamTermine: super y
suo processu
Centrato
z
Anno quo supra et die decima mensis maii, hora
primePeriodo: la mattinaData di origine: 10.5.1459, de mandato prefatorum dominorum vicariorum
aa
per me scribam inquisicionis assignata
[fuit]Omissione, completato per analogiaab prefata
JaquetaPersona: super
intitulatis, ibidem presens et audiens, ad diem presentem,
hora none, coram prefatis dominis vicariis personaliter
comparitura ad audiendum jus et diffinitivam sentenciam
peremptorie et precise per eosdem ferendam super dict
oCorrezione sovrascritto, sostituisce: isac
adsuo processu contra eandem
JaquetamPersona:
formato.
Actum in castro MartigniaciLuogo di origine: , die et anno premissisData di origine: 5.5.1459,
presentibus ad hec vocatis testibus Johanne de DrapelloPersona: ,
Angellino ObsertPersona: et Johanne BasPersona: , famulo castellani.
[Firma:] Franciscus BossetiPersona:
Signum notarile
Regesto
Jaquette Pelorinaz, de Martigny, arrêtée le 4 avril 1459, comparait le 25 avril 1459 devant le vice-inquisiteur [et représentant de l’évêque de Sion] Pierre Ginod, au château de Martigny. Après la quatrième monition et à la demande du procureur de la foi Victor Massenet, la sentence interlocutoire est rendue par la cour le 28 avril et exécutée le lendemain. L’inculpée avoue et dénonce au total 12 personnes (8 hommes, dont 3 déjà défunts ; et 5 femmes, dont 2 déjà défuntes). Le 1er mai, suite à la confirmation des aveux, le lieutenant de l’inquisiteur conclut le procès. Le 5 mai, Jaquette ratifie à nouveau ses aveux devant le vicaire épiscopal Pierre Cochard. La sentence est rendue le 10 mai au cimetière de l’église paroissiale de Martigny. Jaquette est condamnée à la confiscation de ses biens et à la remise au bras séculier pour être punie, ainsi que deux autres femmes, Michelle de Villa et Agnès de Luchia. Elles sont mises au bûcher le jour même.