check_box_outline_blank zoom_in zoom_out
SDS VD D 1 5-1

Les sources du droit suisse, XIXe partie : Les sources du droit du canton de Vaud, D. Répression de la sorcellerie en Pays de Vaud (XVe–XVIIe siècles), Tome 1 : le registre Ac 29 des ACV, da Pau Castell Granados, Gwendolin Ortega e Martine Ostorero

Citazione: SDS VD D 1 5-1

Licenza: CC BY-NC-SA

Procès de sorcellerie intenté contre Pierre Chavaz, de Vuiteboeuf

1448 aprile 3 – 16. Château de Champvent

Pierre Chavaz, de Vuiteboeuf, comparait le 3 avril 1448 devant l’inquisiteur Pierre d’Aulnay, au château de Champvent. Le vicaire épiscopal Léopard de Bosco le rejoint le lendemain pour instruire ensemble la suite du procès. Le 12 avril, suite à la troisième monition, l’inquisiteur et le vicaire demandent aux nobles et prud’hommes présents dans la salle de confirmer la rumeur d’hérésie de l’accusé, en présence de celui-ci. Le procureur de la foi produit alors plusieurs procès d’hérétiques condamnés qui ont dénoncé Pierre et demande à la cour une sentence interlocutoire pour soumettre l’accusé à la question. La cour assigne les parties au lendemain pour entendre la sentence interlocutoire, mais le 13 avril, suite à une dernière monition, l’accusé passe aux aveux et dénonce trente-quatre personnes (30 hommes et 4 femmes). Ce même jour, Pierre est confronté à Renaud Brechon, également inculpé d’hérésie, qui nie l’avoir vu à la dernière « synagogue ». Le 16 avril, le procès est clos par les juges, qui assignent les parties au lendemain pour la publication de la sentence. Le 17 avril, la sentence est rendue par la cour à Champvent, devant la maison de Nicod Michie. Pierre Chavaz est jugé hérétique pénitent et il est invité à abjurer. Il est condamné à la prison perpétuelle et à la confiscation de ses biens.

Les procès de Jaquet Durier (SDS-VD-D_1-2-1 : ACV, Ac 29, p. 5–28), de Catherine Quicquat (SDS VD D 1 3-1 : ACV, Ac 29, p. 29–43), de Pierre Munier (SDS VD D 1 4-1 : ACV, Ac 29, p. 44–55), de Pierre Chavaz (SDS VD D 1 5-1 : ACV, Ac 29, p. 56–71) et de Pierre Antoine (SDS VD D 1 6-1 : ACV, Ac 29, p. 104–119) ont été intentés entre 1448 et 1449. Ils sont les témoins d’une vaste chasse aux sorciers menée sur la Riviera lémanique et dans le Nord vaudois au milieu du XVe siècle.

Le procès de Pierre Chavaz occupe les pages 56 à 71 du registre Ac 29. Il a été consigné dans un cahier qui compte huit folios. Les pages 69–71 sont restées blanches et le dos du cahier (p. 71) ne contient qu’une seule annotation qui atteste l’extraction des noms des complices. Les actes ont été rédigés par le notaire Claude Burritaz, qui est aussi l’auteur des annotations marginales et qui authentifie la sentence finale (p. 67–68) à l’aide de son signet.

Testo editionale

[Nota dell'archivio sul margine sinistro da una mano del secolo XX:] 1448 avril 3Data: 3.4.1448
[Nota dell'archivio sul margine destro da una mano del secolo XX:] Pierre ChavazPersona:
de
VuiteboeufLuogo:

Processus PetriPersona: [Chavaz de VoetiboufLuogo: ]Danneggiato da inchiostro sbiadito, completato per analogiaaAllineato a destra


Anno Domini millesimo quatercentesimo quadragesimo octavo a nativitate Domini sumpto
die vero tercia mensis aprilis
Data di origine: 3.4.1448
. Sequitur inquisicio
seu inquisicionalis processus qui fiunt et
fieri intenduntur per venerabilem virum fratrem
Petrum de AlnetoPersona: ordinis PredicatorumOrganizzazione: 1 heretice
pravitatis inquisitorem
Termine:
in civitatibus LausannensiLuogo:
et GebennensiLuogo: et quibusdam aliis civitatibus
et locis a sancta Sede appostolica specialiter deputatum,
contra et adversus Petrum ChavazPersona: de
VoetiboufLuogo: , de crimine heresiDa correggere in: heresisbTermine: vehementer
suspectum necnon per plures suos complices
accusatum, fama publica, ymo verius infamaTermine: ,
defferente, ex mero officio sacre inquisicionis
detentum in castro CampiventiLuogo di origine: de mandato
ipsius domini inquisitoris.

Et primo die predictaData di origine: 3.4.1448, presentibus ibidem
nobili et potente viro domino Johanne de VergiePersona: 2
domino dicti loci de ChamventOrganizzazione: , nobilibus virisc Ludovico
de Riez
Persona:
castellanoTermine: dicti loci, Girardo de Piera
Flour
Persona:
, Anthonio de GalleraPersona: , Johanne de JogniaPersona: 3,
Johanne PictetiPersona: 4 et domino Petro PoetiPersona: capellanoTermine: 5
et me notario suscripto, fuit prefatus PetrusPersona:
inquisitus per prefatum dominum inquisitorem
d–Prima monicioTermine: Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–d caritative admonitusTermine: ut per passionem domini
nostri Jhesu ChristiPersona: sponte et cumfestin veritatem
[vellet recognoscere]Omissione, completato per analogiae de commissis et perpetratis per eum in facto
dampnatissime heresisTermine: , offerens eidem
graciam sancte matris Ecclesie.
Qui prefatus
PetrusPersona: inquisitus dixit et sponte confessus
est quod pluribus vicibusAggiunta al di sopra della rigaf, dum ipse perdiderat
suas pecunias tam in ludis [quam]Omissione, completato per analogiag in sturtisDa correggere in: stultish i
mercandiis, demonTermine: invocavitTermine: , offerens se
[p. 57]Interruzione di paginaeidem et se ipsum sibi donando casu quo suas
pecunias in ludis et mercandiis perdictasDa correggere in: perditasj
sibi restitueresDa correggere in: restitueretk.
Interrogatus an demonTermine: venerit,
dixit quod non, unde bene dolebat.
Interrogatus
an sciverit aliqualiter se difamatum, dixit
et respondit quod sic, al dimidio annoData: settembre 1447 – ottobre 1447
citra.
Alia non dixit pro tunc, sed illa
sua spontanea voluntate m eius
medio juramento tactis Dei euvangeliis
recognovit esse vera. Cui siquidem PetroPersona:
inquisito prefatus dominus inquisitor assignavit
diem sui primi aventus ad ulterius procedendum,
prout juris fuerit.

Anno quo supra ac loco predicto die vero jovis
undecima mensis apprilis
Data di origine: 11.4.1448
, coram prefatis dominis
inquisitore et Leopardo de BoscoPersona: vicarioTermine: in hac parte
reverendi in ChristoPersona: patris et domini domini Georgii de SaluciisPersona:
Dei et appostolice Sedis gracia LausannensisOrganizzazione: episcopiTermine: et comitisTermine: , comparuit
predictus PetrusPersona: inquisitus. Quiquidem inquisitus per
prefatos dominos judices pro secunda monicione fuit
admonitus caritative ut per passionem domini nostri
Jhesu Christi Persona: veritatem de commissis per eum in crimine
n–2Danneggiato da strappooa monicioTermine: Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–n heresiDa correggere in: heresisp vellet recognoscere, offerentes eidem graciam
sancte matris Ecclesie. Quiquidem PetrusPersona: alia pro tunc
noluit recognoscere ; qui inquisitus eo tunc per prefatos
dominos judices fuit assignatus ad diem veneris
crastinam
Data: venerdì, 12.4.1448
ad plenius se advisandum et ulterius procedendum,
prout juris fuerit.
Presentibus nobili et potente viro
domino Johanne de VergiePersona: domino dicti loci de
ChamventLuogo: , nobilibus viris Petro de MontePersona: ,
Guillermo de SiviriacoPersona: , Ludovico de RiezPersona: castellano,
Anthonio de GalleraPersona: , fratre Petro RondinelliPersona: et
Johanne PictetiPersona: ac me notario subscripto.6

Die vero veneris duodecima mensi predictiData di origine: 12.4.1448
loco predicto, coram prefatis dominis judicibus comparuit
[p. 58]Interruzione di paginaprefatus PetrusPersona: inquisitus. Quemquidem PetrumPersona: inquisitum
prefati domini judices pro tercia monicioneTermine: et pro omni dilacione
monuerunt caritative ut per passionem domini nostri Jhesu ChristiPersona:
suum reatum vellet recognoscere, offerentes eidem de gracia
et benenitateDa correggere in: benignitateq canonica graciam sancte matris Ecclesie. Quiquidem
inquisitus respondit et dixit ipsum esse bonum et
fidelem catholicum, nec unquam fuisse hereticumTermine: , nec unquam
r aliqua mala alicui fecisse. Qui prefatus dominus
s–Confitetur infamiamTermine: Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–s inquisitor dixit eidem inquisito : « Tu estDa correggere in: est deffamatusTermine:
per patramDa correggere in: patriamu de heresi »
. Qui inquisitus respondit : « Verum est
a morte Berthodi BarbanPersona: dumtaxat »
.7
Eo tunc
prefati dominiCorrezione sovrascritto, sostituisce: ov judices in presencia ipsius inquisiti w
interrogando examinaverunt medio juCorrezione all’altezza della riga, sostituisce: joxramento quid
de ipsius delati fama diceretur in patria et
y–Primus testis de infamiaMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–y quid super hoc ipsi sentirent. Et primo nobilis
et potens vir Johannes de VergierPersona: dominus dicti loci
de ChamventLuogo: deposuit quod ipse delatus est
male fameTermine: et mali regiminis et de heresi
defamatus z inter bonos et graves. Et idem
dixerunt et deposuerunt nobilis Petrus de MontPersona: ,
Ludovicus de RiezPersona: , Anthonius de GalleraPersona: , Girardus
de Piera Flour
Persona:
, dompnus AnthoninusPersona: monachus
Sancti BenedictiOrganizzazione: , qui omnes sigillatim eum admonuerunt
caritative ut crimen suum prefatis dominis judicibus confiteretur
sponte et graciam sancte matris Ecclesie peteret et
requereretDa correggere in: requireretaa, affirmantes eidem ab prout deposuerunt
ipsum plurimum esse difamatum.
Qui respondit : « Ego
dicam quid volueritis, ego comedi pueros et
dicamCorrezione al di sopra della riga, sostituisce: feciac omnia male que volueritis »
.
Auditis predictis
procurator fideiTermine: comparuit coram prefatis dominis judicibus
et produxit processum inquisicionalem contra eundem inquisitum
unacum quibusdam processibus hereticorum convictorum et
condempnatorum ipsum delatum accusancium in vimCorrezione sovrascritto, sostituisce: nad
probacionis, petens et requirens ipsum deberi
torquiriDa correggere in: torqueriaeTermine: af donec veritas ab ore suo eruatur,
dicens sic fieri debere de jure. Quiquidem prefati
domini judices eisdemCorrezione sovrascritto, sostituisce: eidemag partibus assignaverunt diem sabbati
decimam terciam
Data: sabato, 13.4.1448
ad jus dicendum et sentenciam interlocutoriamTermine:
proferendum de et super premissis, necnon ulterius procedendum, prout juris fuerit.
[p. 59]Interruzione di pagina

Anno quo supra apud ChamventLuogo: in aula retro
superiori die vero sabbati decima tercia mensis predictiData di origine: 13.4.1448,
coram prefatis dominis judicibus comparuit Petrus
Chavat
Persona:
inquisitus. Quo ibidem presente prefati domini
judices pro omni dilacione eundem PetrumPersona: inquisitum
monuerunt caritative ut veritatem de commissis per
eum in crimine heresis vellet recognoscere. Quiquidem
PetrusPersona: inquisitus regraciavit humiliter prefatos
dominos judices, rogantes tamen ipsos ut misericordiam de eodem
vellent habere. Quiquidem domini judices obtulerunt eidem
inquisito graciam sancte matris Ecclesie. Eo tunc ipse inquisitus
promisit omnia per [eum]Omissione, completato per analogiaah commissa in facto heresis confiteri, et
dixit et sponte confessus fuit prout sequitur.

Et primo dixit et sponte confessus est quod
isto anno nuper preterito inter MagdalenamPersona: Data: festività religiose et festum
Beati MichaelisPersona:
Data: festività religiose
circa mensem augusti
Data: 22.7.1447 – 29.9.1447
reperit versus
ai–Primus introitus
synagogeTermine:
Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)
–ai nemus Dou FeyLuogo: Cambio di lingua: francese8 Jaquetum MarrenaulPersona: 9. Quiquidem JaquetusPersona:
dixit eidem inquisito : « Tu estDa correggere in: esaj bene malencolicus.
De quo estDa correggere in: esak ita malencolicus ? Dic michi ! »
. Quiquidem
PetrusPersona: inquisitus dixit eidem JaquetoPersona:  : « Ego dicam
tibi. Ego debeo Philipo PerrinPersona: de YverdunoLuogo: 10 sex librasValuta: 6 libbre .
Ipse excommunicavit me et ego nescio quid facereAggiunta al di sopra della rigaal »
. Qui Jaquetus
Marrenaul
Persona:
eidem inquisito dixit : « Non timeas. Si
velis facere ea que tibi dicam et si velis michi
promittere quod venies mecum ubi ego ducam te, vere
ego tradam tibi decem libras lausannensesValuta: 10 libbre di Losanna »
. Quiquidem PetrusPersona:
inquisitoDa correggere in: inquisitusam eidem JaquetoPersona: promisit ire cum ipso solum
quod traderet sibi illas decem librasValuta: 10 libbre . Et paulo post
ipse JaquetusPersona: eundem PetrumPersona: inquisitum duxit
ad quendam locum dictum En Pra RomandLuogo: Cambio di lingua: francese alias in
Pra RatelLuogo: Cambio di lingua: francese11, et habet nomen Pra RomandLuogo: Cambio di lingua: francese propter Johannodum
Romand
Persona:
, ubi fecit homagium demoniTermine: in specie
an–HomagiumTermine: Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–an unius grossi mutonis nigri habentis os fornacum
ao–Forma dyaboliTermine: Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–ao ignis, obsculatus est sibi in culo genibus flexis,
ap–TributumMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–ap deditque sibi in signum veri homagii suum parvum digitum
sue manus dextre post mortem, negavitque Deum
[p. 60]Interruzione di paginaomnipotentem, beatam MariamPersona: virginem, totamque
curiam celestem et fidem catholicam atque
suum batisma, accepitque illum demonemTermine: in magistrum
suum ; dicens ulterius quod ille magister sinagogeTermine:
aq–StipendiumMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–aq faciebat semper sibi dare qualibet vice dum
ipse ibat ad sinagogam tres solidosValuta: 3 sol .

Item interrogatus an ipse habuerit decem librasValuta: 10 libbre
per Jaquetum MorrenaulPersona: eidem promissas,
qui dixit quod numquam habuit crucem nec denarium.

Item magis dixit et sponte confessus fuit
quod facto ibidem homagio ipsi iverunt modicum
superuitDa correggere in: superiusar in quadam platea juxta quandam rupem,
supra quam as rupem predictus diabolusTermine: in
specie motonis qui erat magnus magister
sinagoge sedebat12 ; et ibidem erant plures
gentes plus quam non sunt die dominicoPeriodo: domenica in
parrochia sua, qui galabant et ducebant
at–De carnibus puerorumMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–at bonum tempus, comedebant carnes puerorum
assatas et bibebant bonum vinum album
au–Quomodo habebant vinumMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–au et rubeum, et ipse inquisitus cum aliis. Quod
vinum faciebant venire per rupem ex quodam foramine.

Item magis dixit et sponte confessus est
quod erat de nocte et habebant ignem
flamamDa correggere in: flammamav veridem qui erat ita calidus quod erat
aw–De lumineTermine: Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–aw unum mirabile ; dicens ulterius quod erant
quedam parve candele nigre emictentemDa correggere in: emictentesax
lumen veride.

Item magis dixit et sponte confessus
fuit quod post cenam ipsi coriabant et gallabant,
ay–SodomiaTermine: Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–ay ibantque ad mulierem per culum more
sodometico, sed non ipse, quia dicit se
nunquam habitasse cum aliqua muliere
nisi cum sua ; et quod mulieres sunt
ita calide quod est unum mirabile, prout
dicere audivit aliis sociis suis, et quod
mulieres alique dederunt se, alique non.
[p. 61]Interruzione di pagina

Item magis dixit et sponte confessus
est quod tradiderunt sibi unum magistrum
az–Nomen magistriTermine: Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–az qui vocabatur RaphielPersona: , qui erat in specie
unius parve avis nuncupate roncignioTermine: Cambio di lingua: francese, et quod
quilibet habet suum magistrum et sunt aliqui
qui habent duo quia, ut dicit, Berthodus
Barbam
Persona:
et Johannes CrossetPersona: quilibet ipsorum
habebat duos magistros.

Item magis dixit et sponte confessus
fuit quod magister suus RaphielPersona: tradidit
ba–De baculoTermine: Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–ba ei unum baculum de cudraz cum pelluria
longetudinis quatuor vel quinque pedum
quem tenebat supra stabulum porcorum,
cum quo ibat ad sinagogam. Interrogatus an
ille baculus portaret ipsum, qui dixit
et respondit quod non, sed spiritus suus, videlicet magister
suus RaphielPersona: , et ibant ita velociter
quod nemo posset credere. Deinde dixit
quod faciunt tanta mala quod est unum
mirabile.

Item magis dixit et sponte confessus
bb–Non confiterentur peccatum
sinagoge nec
accusare debent
socios
Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)
–bb fuit quod magister sinagoge precepit sibi
ut non confiteretur peccata sinagoge, nec
accusaret suos complices, nec caperet
panem benedictum nec aquam benedictam ;
et [si]Omissione, completato per analogiabc reciperet panem benedictum quod non
comederet sed quod conculcaret sub pedibus
suis et quod aliquamDa correggere in: aquambd benedictam gertaret
retro se.

Item magis dixit quod quando videbat
be–De irreverencia corporis ChristiTermine: Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–be corpus Christi in manibus sacerdotis bf, sibi
videbatur quod deberet se strangulare ;
dicens quod non habent nec gausapia
mense nec aliqua alia supra quam comedant,
nisi dumtaxat super terram.
[p. 62]Interruzione di pagina

bg–Carnes puerorumTermine: Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–bg Item magis dixit et sponte confessus
est quod erant plures quam viginti veruti
carnium tam puerorum quam aliarum carnium ;
bh–ComplexMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–bh et Johannes AmselPersona: 13 de VoetiboufLuogo: erat coquus
bi–CocusMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–bi pro ipso inquisito et pro Jaqueto MorrenaulPersona: .

Item interrogatus quos ibidem vidit esse
de eorum sinagoga, dixit et sponte
confessus fuit quod tam ibidem quam in illis
bj–ComplicesMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–bj locis subscriptis erant, videlicet Johannes
de Riat
Persona:
de BalmisLuogo: , Johannes CrossetPersona: de JoniaLuogo: ,
bk–Absolutus estTermine:
Johannes DurierPersona: Sottolineato
Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)
–bk Aymonetus TissotetPersona: 14 de OrbaLuogo: , Jaquetus
Morrenaul
Persona:
de WogellatLuogo: , bl15
Henricus QuicquouxPersona: 16, Nycolletus BazansPersona: ,
dominus Petrus Martin alias Gro CapellanusPersona: 17, qui
sunt de OrbaLuogo:  ; quedam dicta PerretazPersona: de
VoetiboufLuogo: , Johannes AmselPersona: eiusdem loci, Jaquetus
de l’Abaye
Persona:
, Girardus VallientPersona: 18, Vuillermus BochetPersona: 19,
Perronetus RoletPersona: de Sancta CruceLuogo: , Girardus
Martin
Persona:
de BuletLuogo: , Petrus JaquillitPersona: , Johannes
Juvatez
Persona:
de NovalesLuogo: , quedam mulier dicta
JoelazPersona: de GiezLuogo: , Petrus VoliemynPersona: 20, Petrus
Quibolaz
Persona:
21 de GrandissonoLuogo: , dicta JoliazPersona: 22, Johannes
Appostelloz
Persona:
23 de OnensLuogo: , bm–quendam hominemDa correggere in: quidam homo–bm de
CussazLuogo: 24, Johannes MoularPersona: de VillazLuogo: 25, Humbertus
Renaul
Persona:
26 de YverdunoLuogo: , Petrus CordePersona: , Perrodus
Carrellaz
Persona:
, Johannes MarendaPersona: , Renaudus BrechonPersona: ,
Petrus ChapuisPersona: de ChamventLuogo: , AlexiaPersona:
relicta Johannis CusinPersona: , Johannes CeleraPersona: de EssertLuogo: 27
qui apportatDa correggere in: apportavitbn plures pueros. Alios nescivit
pro tunc, dicens sub periculo anime sue superius
per ipsum accusatos esse hereticos prout et
ipse ; et Petrus PaccotPersona: 28 de CletisLuogo: quem
dixit vidisse in sinagoga in lo[co]Omissione, completato per analogiabo predicto.
Dicens ulterius quod aducatur sibi illos superius
accusatos et ipse manutebitDa correggere in: manutenebitbp ipsis ante et coram eis.
[p. 63]Interruzione di pagina

Item magis dixit et sponte confessus
bq–De ludo daxillorumMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–bq fuit quod in sinagoga ipsi ludunt cum
dalis et multociens dicunt AsartPersona: quod est
nomen diaboliTermine: .

Item magis dixit et sponte confitetur
br–NotaMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–brquod quando ipsi vadunt ad sinagogam,
remanet in lecto unus diabolus in
specie ipsorum.

Item magis dixit et sponte confessus
fuit quod magister sinagoge facit ipsis
incredere quod quando cumburitur aliquem
bs–Nota delusionemMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–bs sed unum truncum nemoris seu unum
ex ipsis hereticis, quod non bt cumburitur ipsum,
torchonum palie, et quod post mortes
ipsos ipse magister sinagoge mostratDa correggere in: monstratbu
ipsis in sinagoga ; dicit tamen quod credit
quod sint demonesTermine: in specie cumbustorum.

Item magis dixit et sponte confessus
bv–De grandinibusMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–bv est quod quodam semel juvit se portare
grandines et jartare per supra montes
ut puta versus BuletLuogo: et bw aliis locis
circonvicinis ; dicens quod illas grandines
oneraverunt in quadam fonte versus Pra RatelLuogo: Cambio di lingua: francese
et illas portant in nubibus cum magistris
ipsorum. Dicens ulterius quod illas
grandines voluerant gertare versus
Sanctam CrucemLuogo: sed non potuerunt
propter cimbalia que pulsabant.
Item
interrogatus qualiter fiunt, dicit quod nescit,
quod non vidit ipsas facere nec scit de quosDa correggere in: quobx
fiunt, quia jam erant facte.
Item
magis interrogatus qualiter interficiunt
pueros, dicit quod nescit, quia nunquam interfecit aliquos.
[p. 64]Interruzione di pagina

Item magis interrogatus quare primitus noluerat
confiteri, dixit et sponte confessus fuit quod non
by–Nota de rasuraMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–by potuerat bz, donec fuit rasus, quia magister
suus RaphielPersona: ca erat in capite suo in
capilis suis nec unquam aliqua confessus cb
fuisset nisi fuisset rasus.

Item magis dixit et sponte confessus
fuit quod die mercuriiData: mercoledì, 10.4.1448 vel jovis preteritisData: giovedì, 11.4.1448
magister suus venit ad eum in turri29
cc–NotaMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–cc et dixit ei : « PetrePersona: , vis tu recedere ? ».
Qui PetrusPersona: respondit : « Ita cito », sed non
potuit eum educereCorrezione all’altezza della riga, sostituisce: inducerecd.

Item magis dixit et sponte confessus
fuit quod ipsi aliquando vadunt bis
in ebdomada ad sinagogam die venerisPeriodo: venerdì
et die sabbatiPeriodo: sabato de noctePeriodo: la notte.

Item magis dixit et sponte confessus
fuit quod ipse inquisitus fuit ultimate
in sinagoga En Cumbaz BotungerLuogo: Cambio di lingua: francese30 versus
Sex FontannesLuogo: die veneris post
CarnipreviumTermine: laycorum
Data: venerdì, 8.2.1448
nuper preteritum.

Post quibus premissis per ipsum confessatis
fuit adductus coram prefatis dominis
judicibus presente Petro ChavatPersona: ad locum
predictum Renaudus BrechonPersona: . Quiquidem Petrus
Chavat
Persona:
eidem RenaudoPersona: dixit : « Vidisti
unquam me in sectaTermine: sive sinagoga ? »
. Qui
RenaudusPersona: dixit quod non, « et sunt multi
anni quod tu non fuisti in sinagoga »
. Dixit
quod erant circa sex anniData: 1442. Qui PetrusPersona: eidem
[p. 65]Interruzione di paginaRenaudoPersona: dixit : « Tu non dicis verum, quia
tu fuisti mecum die veneris ce Bordarum
post Carnisprevium laycorum
Data: venerdì, 15.2.1448
nuper lapsum »
.
Quiquidem RenaudusPersona: nunquam voluit recognoscere.

Presentibus ibidem nobili et potente viro
domino Johanni de VergierPersona: domino dicti loci, venerabili
viro domino Rolino TholometiPersona: curato dicti
loci31, nobilibus viris Ludovico de RiezPersona:
castellano dicti loci, Petro de MontPersona:
et PetroPersona: eius filio, Johanne PictetiPersona: , Anthonio
de Gallera
Persona:
, Nychodo MichiePersona: 32, fratre Petro
Rondinelli
Persona:
ordinis Predicatorum et me
notario subscripto.

cf–Anno quo supra die vero martis decima
septima mensis apprilis
Data di origine: 17.4.1448
–cf

Anno quo supra die vero lune decima
sexta mensis apprilis
Data di origine: 15.4.1448
33, comparente Petro
Chavaz
Persona:
coram prefatis dominis judicibus
apud ChamventLuogo: in camera superiori que
dicitur domini de Monrichier34 quondam. Idem
Petrus ChavatPersona: pro tunc alia noluit dicere
sed peciit graciam et misericordiam sancte matris Ecclesie,
necnon renunciari et concludiSic in causa, ac
eciam procurator fidei. Quiquidem Petrus ChavatPersona:
delatus et procurator fidei renunciaverunt processui
et cause, et pecierunt concludi per
prefatos judices concludi. Quiquidem prefati
domini judices cg concluderunt cum
predictis partibus et assignaverunt eisdem
partibus diem martisPeriodo: martedì sequentem ad audiendum
jus et sentenciam proferendum et procedendum ulterius prout
juris fuerit et racionis.
Presentibus
[p. 66]Interruzione di paginaibidem nobili et potente viro domino
Johanne de VergiezPersona: domino de ChamventLuogo: ,
Ludovico de RiezPersona: , Petro de MontPersona: et PetroPersona:
eius filio, Anthonio de GalleraPersona: , venerabilibus et
discretis viris dominis Rolino TholometiPersona:
curatoTermine: de ChamventLuogo: , Petro CuchardiPersona: 35 curatoTermine:
de OrbaLuogo: , Stephano de BrenlesPersona: curatoTermine:
de MastodLuogo: testibus ibidem astantibus.

Die vero martis decima septima mensis
apprilis
Data di origine: 16.4.1448
36 virtute assignacionis suprascripte
apud CampumventumLuogo: ante domum Nycodi
Michie
Persona:
, coram prefatis dominis judicibus
comparuit prefatus PetrusPersona: inquisitus
ad jus et sententiam diffinitivamTermine: proferendum
de et super processu suo. Quo PetroPersona: ibidem
existente et comparente, factoque ibidem
sermone generaliTermine: , fuit idem Petrus ChavatPersona:
sentencialiter et diffinitive condempnatus ch–ad carceres perpetuosAggiunta sul margine destro da un’altra mano–ch
per prefatos dominos judices, prout in quadam
cedula papirea37 incipiente « In nomine
sancte et individue Trinitatis, Amen »
.

Presentibus ibidem nobili et potente viro
domino Johanne de VergiezPersona: domino de ChamventLuogo: ,
nobilibus viris Ludovico de RiezPersona: castellano
dicti loci, Petro de MontPersona: et PetroPersona: eius
filio, Guillermo de SiviriezPersona: , Johanne PictetiPersona: ,
Anthonio de GalleraPersona: , discretis viris
dominis Rolino TholometiPersona: curato de ChamventLuogo: ,
et Petro PoetiPersona: capellano.
Item magis idem
ci–ComplicesMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–ci Petrus ChavatPersona: in presencia Girardi de
Piera Flour
Persona:
et Ludovici de RiezPersona: accusavit
cj–NotaMarginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B)–cj ck–Petrum CablozCorrezione all’altezza della riga, sostituisce: CbaclPersona: –ck.
[p. 67]Interruzione di pagina

In nomine sancte et individue Trinitatis,
Amen. Quia nos frater Petrus de AlnetoPersona:
ordinis PredicatorumOrganizzazione: heretice pravitatis inquisitor
in civitatibus et diocesibus LausannensiLuogo: , GebennensiLuogo: ,
SedunensiLuogo: et quibusdam aliis civitatibus
et locis a sancta Sede appostolica specialiter
deputatus, et Leopardus de BoscoPersona: vicarius
in hac parte reverendi in ChristoPersona: patris et domini domini
GeorgiiCorrezione al di sopra della riga, sostituisce: uscm de SaluciisPersona: Dei et appostolice Sedis
gracia LausannensisOrganizzazione: episcopi et comitis, per inquisicionem
solertam per nos tam conjunctim quam divisim factam
in et super facto heresis dampnate contra
nonnullos notatos et suspectos de ipso
crimine heresis dampnate, presertim per
processum per nos contra te Petrum ChavazPersona:
de WeytiboufLuogo: parrochie de PeneyLuogo: Lausannensis
diocesis
Luogo:
factum, invenimus, comperimus
et nobis ex ipso tuo processu clarissime
constat te multa nefandissimaTermine: , detestabilissima et orribilissimaSic in facto dampnate
heresis commisisse, videlicet Deum omnipotentem,
beatam virginem MariamPersona: , totamque curiam celestam
et fidem catholicam atque suum batismaSic
abnegando, diabolo in specie unius grossi
mutonis nigri humane nature innimicoSic
[homagium]Omissione, completato per analogiacn faciendo, et in signum veri homagii co
eidem diabolo in specie predicta partem
suiDa correggere in: tuicp corporis, scilicet unciam suiDa correggere in: tuicq parvi digiti manus
dextre eidem donando atque obsculando
in posterioribus cr genibus flexis, carnemque humanam more lupino devorando
atque multa alia terribilia que in tuo processu
lacius continentur faciendo, que eciam ore tuo
proprio multiplicatis vicibus judicialiter coram
nobis recognovisti tua spontanea voluntate
pendente tercia monicione, in qua huc usque
perseverasti et perseveras ut asseris,
petens et requirens graciam et misericordiam
sancte matris Ecclesie, que nulli claudit
[p. 68]Interruzione di paginagremium redeunti.
Nos igitur prefati judices,
actentis tuis dicti PetriPersona: criminibus predictis,
nolentes quod te qui nequam fuistiCorrezione all’altezza della riga, sostituisce: estcs nequior
efficiaris propter tuam impunitatem, nolentesque
te a misericodia et gracia nostre sancte matris Ecclesie
excludere, adjunctis nobiscum ad hec laudabilius
exequenda pluribus notabilibus viris ecclesiasticis
et secularibus in jure divino et canonico expertis,
de quorum consilio et assensu ad nostram sentenciam
diffinitivam procedimus, prout sequitur :
Disegno a penna e inchiostro† ChristiPersona:
nomine invocato, a quo omne rectum procedat
judicium, solum Deum et sacram scripturam
pre occulis habentes, non declinantes a dextris
neque a sinistris, sed equo liberamine procedentes,
ut de vultu Dei nostrum procedat judicium et
occuli nostri videant equitatem, pro tribunali
sedentes, per hanc nostram sentenciam diffinitivam
quam in hiis scriptis de jurisperitorumTermine: predictorum
consilio et assensu ferimus, pronunciamus,
decernimus et diffinimus te dictum ct Petrum
Chavaz
Persona:
fuisse hereticum et in dampnatissimam
heresimTermine: crudeliter corruisse, nunc autem penitentem
et a laqueis dyaboli resipiscentem, cu
recipiendumque ad graciam sancte matris Ecclesie,
si tamen ex corde puro et consciencia non
ficta ad Deum redeas, ut asseris et pretendis
per exteriora signa contrictionis, decernentes
te ante omnes debere ipsam heresim abjurareTermine:
cv–debere debereDa correggere in: debere–cvet omnes eius species.
Et ne tam orribilia
peccata per te commissa remaneant impunita,
decernimus et declaramus te vitam tuam et omnes
dies tuos debere finire in carceribus perpetuis
ad agendum perpetuam penitenciam in pane
doloris et aqua tristicie, reservata tamen
nostra in hac parte misericordia ; declarantes ulterius
eadem nostra sentencia diffinitiva omnia et singula bona
que tu habes et habuisti a tempore commissi
criminis esse et esse debere confiscata, illaque
confiscamus, confiscataque publicamus devidendaDa correggere in: dividendacw
et applicanda secundum canonicas sanxionesDa correggere in: sanctionescx et camere
appostolice constituciones ac patrie consuetudines.
[Firma:] Glaudius BurritazPersona: Signum notarile
[p. 69]Interruzione di pagina
[p. 70]Interruzione di pagina
[p. 71]Interruzione di pagina

Extrahuntur nomina accusatorum

Annotatione

  1. Danneggiato da inchiostro sbiadito, completato per analogia.
  2. Da correggere in: heresis.
  3. Cancellazione biffata: Petro.
  4. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  5. Omissione, completato per analogia.
  6. Aggiunta al di sopra della riga.
  7. Omissione, completato per analogia.
  8. Da correggere in: stultis.
  9. Cancellazione biffata: mer[candiis].
  10. Da correggere in: perditas.
  11. Da correggere in: restitueret.
  12. Cancellazione biffata: d.
  13. Cancellazione biffata: re[cognovit].
  14. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  15. Danneggiato da strappo.
  16. Da correggere in: heresis.
  17. Da correggere in: benignitate.
  18. Cancellazione biffata: a.
  19. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  20. Da correggere in: es.
  21. Da correggere in: patriam.
  22. Correzione sovrascritto, sostituisce: o.
  23. Cancellazione biffata: in[terrogando].
  24. Correzione all’altezza della riga, sostituisce: jo.
  25. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  26. Cancellazione biffata: et.
  27. Da correggere in: requireret.
  28. Cancellazione biffata: quod.
  29. Correzione al di sopra della riga, sostituisce: feci.
  30. Correzione sovrascritto, sostituisce: n.
  31. Da correggere in: torqueri.
  32. Cancellazione biffata: n.
  33. Correzione sovrascritto, sostituisce: eidem.
  34. Omissione, completato per analogia.
  35. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  36. Da correggere in: es.
  37. Da correggere in: es.
  38. Aggiunta al di sopra della riga.
  39. Da correggere in: inquisitus.
  40. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  41. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  42. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  43. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  44. Da correggere in: superius.
  45. Cancellazione biffata: supra.
  46. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  47. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  48. Da correggere in: flammam.
  49. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  50. Da correggere in: emictentes.
  51. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  52. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  53. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  54. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  55. Omissione, completato per analogia.
  56. Da correggere in: aquam.
  57. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  58. Cancellazione biffata: quod.
  59. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  60. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  61. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  62. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  63. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  64. Cancellazione biffata: Johannes DurierPersona: .
  65. Da correggere in: quidam homo.
  66. Da correggere in: apportavit.
  67. Omissione, completato per analogia.
  68. Da correggere in: manutenebit.
  69. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  70. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  71. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  72. Cancellazione biffata: cun[buritur].
  73. Da correggere in: monstrat.
  74. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  75. Cancellazione biffata: ver[sus].
  76. Da correggere in: quo.
  77. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  78. Cancellazione biffata: quia.
  79. Cancellazione biffata: in c[apite].
  80. Cancellazione biffata: fui[sset].
  81. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  82. Correzione all’altezza della riga, sostituisce: inducere.
  83. Cancellazione biffata: de.
  84. Soppressione.
  85. Cancellazione biffata: ren[unciaverunt].
  86. Aggiunta sul margine destro da un’altra mano.
  87. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  88. Marginalia sul margine sinistro da mano secondaria (B).
  89. Cancellazione biffata.
  90. Correzione all’altezza della riga, sostituisce: Cba.
  91. Correzione al di sopra della riga, sostituisce: us.
  92. Omissione, completato per analogia.
  93. Cancellazione biffata: in.
  94. Da correggere in: tui.
  95. Da correggere in: tui.
  96. Cancellazione biffata: obsc[ulando].
  97. Correzione all’altezza della riga, sostituisce: est.
  98. Cancellazione biffata: dictum.
  99. Cancellazione biffata: resipiscen[…].
  100. Da correggere in: debere.
  101. Da correggere in: dividenda.
  102. Da correggere in: sanctiones.
  1. Il s’agit des DominicainsOrganizzazione: établis au couvent de la MadeleineOrganizzazione: à LausanneLuogo: .
  2. Jean de VergyPersona: l’aîné, membre d’une famille noble de BourgogneLuogo: qui acquit la seigneurie de ChampventLuogo: en 1377Data: 1377.
  3. Jean de JougnePersona: , notable de la ville d’OrbeLuogo: , peut-être en lien de parenté avec Pierre de JougnePersona: , châtelain et bailli d’OrbeLuogo: et d’EchallensLuogo: pour Louis de ChalonPersona: , prince d’Orange (Barbey 1926, p. 162–163).
  4. On trouve un Jean PittetPersona: bourgeois, marchand et syndic d’YverdonOrganizzazione: en 1444Data: 1444. En 1452Data: 1452, il fonde avec son frère la chapelle de saint Claude le Confesseur. En 1468Data: 1468, il prête serment de fidélité au duc Jacques de SavoiePersona: . Est-ce le même comme l’a considéré Roger Déglon (Déglon 1949) ?
  5. On trouve un Pierre PoletiPersona: , prêtre et curé desservant l’église de BevaixLuogo: en 1453Data: 1453 (Wildermann 1993, p. 167–168). Il s’agit probablement du même.
  6. Il s’agit de Claude BurritazPersona: .
  7. Berthold BarbamPersona: est également dénoncé par Pierre AntoinePersona: (SDS VD D 1 6-1 : ACV, Ac 29, p. 108, 110). Ostorero dans Ostorero et al. 2007, p. 92–97.
  8. Lieu-dit et ancien hameau situé entre VuiteboeufLuogo: et Vugelles-la-MotheLuogo: , d’où vient Jaquet MarrenaulPersona: .
  9. Jaquet MarrenaulPersona: est également dénoncé par Pierre AntoinePersona: (SDS VD D 1 6-1 : ACV, Ac 29, p. 108).
  10. Probablement boucher, puisqu’il loue une boucherie à la ville d’YverdonLuogo: pour 28 sousValuta: 28 sol en 1447Data: 1447. En 1441Data: 1441, il se rend à FribourgLuogo: chercher un barbier pour pratiquer une opération sur une lépreuse, celui d’YverdonLuogo: ne s’en sentant pas capable ; il reçut pour cela 4 livresValuta: 4 libbre et 5 sousValuta: 5 sol . En 1468Data: 1468, il prête serment de fidélité au duc Jacques de SavoiePersona: (Déglon 1949, p. 218, 245 et n. 318).
  11. Lieu difficilement identifiable. Éventuellement PraratoudLuogo:  ; mais la BroyeLuogo: n’est pas la région qui nous intéresse ici.
  12. Il s’agit probablement de la Pierre du Bon ChâteauLuogo: , dite aussi Pierre des SorciersLuogo: , située à 3 km à l’ouest de BaulmesLuogo: , sur la route de l’Abergement.
  13. Jean AnselPersona: est également dénoncé par Pierre AntoinePersona: (SDS VD D 1 6-1 : ACV, Ac 29, p. 108).
  14. Aymonet TissotetPersona: a été condamné au bûcher en février 1448Data: febbraio 1448, après une première accusation en 1441Data: 1441. Il est également dénoncé par Pierre AntoinePersona: (SDS VD D 1 6-1 : ACV, Ac 29, p. 108). Voir également Ostotrero dans Ostorero et al. 2007, p. 92–97.
  15. Le nom a été biffé, ce que confirme la mention ajoutée en marge gauche par une autre main. Dénoncé par Pierre ChavazPersona: , il a vraisemblablement fait l’objet d’une enquête qui l’a innocenté ; son nom a ensuite été biffé car il a été acquitté, comme le signale cette note marginale. En raison de l’éloignement géographique, il faut certainement exclure une parenté avec Jaquet Durier alias CostumierPersona: , condamné à mort pour hérésie le 15 mars 1448Data: 15.3.1448.
  16. En raison de l’éloignement géographique, il faut certainement exclure une parentée avec Catherine QuicquatPersona: , puisqu’Henri QuicquouxPersona: vient d’OrbeLuogo: .
  17. Il faut certainement l’identifier avec l’altariste Petrus MartiniPersona: , d’OulensLuogo: , en charge de l’autel Saint-Antoine de l’église d’OrbeLuogo: lors de la visite paroissiale de 1453Data: 1453 (Wildermann 1993, p. 504). Le personnage réapparaît dans le procès de Pierre AntoinePersona:  : il y est désigné comme chapelain et profane une hostie qu’il a probablement dérobée (SDS VD D 1 6-1 : ACV, Ac 29, p. 112, 113).
  18. Il est peut-être apparenté à Pierre VaillantPersona: , de BaulmesLuogo: , qui remit à la ville d’YverdonLuogo: incendiée le 22 juillet 1456Data: 22.7.1456 un muids de froment, 9 florins de petit poids et 3 aunes de drap noir pour tailler des chaperons à six femmes qui avaient perdu leur mari dans l’incendie (Déglon 1949, p. 317).
  19. En raison de l’éloignement géographique, il faut certainement exclure une parenté avec Claude BochetPersona: , accusé de sorcellerie en 1479Data: 1479 (Maier 1996, p. 105–107, 396–397).
  20. Faut-il l’identifier avec Pierre VuilleminPersona: , bourgeois d’YverdonOrganizzazione: , dont le fils HumbertPersona: est reçu comme enfant de choeur à YverdonLuogo: en 1453Data: 1453 ? (Déglon 1949, p. 268 et 307).
  21. Pierre QuibolazPersona: , bourgeois de GrandsonOrganizzazione:  ; en 1458Data: 1458, il reconnaît tenir une maison de deux toises et demi dans le grand bourg de GrandsonLuogo: , acquise de feu Jacques de PierrePersona: , de GiezLuogo: , donzel, maison voisine de celle de la veuve de Perronet MercierPersona: (ACV, Fq 5, fol. 8v). Il survit donc à la dénonciation de sorcellerie proférée contre lui par Pierre ChavazPersona: .
  22. S’agit-il de Perrissona JoelazPersona: du mandement de GrandsonLuogo: , mentionné par Pierre AntoinePersona: (SDS VD D 1 6-1 : ACV, Ac 29, p. 113) ?
  23. Jean ApothélozPersona: est également dénoncé par Pierre AntoinePersona: (SDS VD D 1 6-1 : ACV, Ac 29, p. 108, 110, 111). En 1452Data: 1452, NicolePersona: , fille de feu RolinPersona: d’EchallensLuogo: et épouse de feu Jean ApothélozPersona: d’OnnensLuogo: , reconnaît tenir les biens de son père (ACV, Fq 7, non folioté). Jean ApothélozPersona: serait donc décédé avant 1452Data: 1452.
  24. Il s’agit éventuellement de CossauxLuogo: .
  25. Il s’agit éventuellement de Villars-BurquinLuogo: , de Villars-EpeneyLuogo: ou de Villars-sous-ChampventLuogo: .
  26. Humbert RenaulPersona: , riche marchand, bourgeois et syndic d’YverdonOrganizzazione: en 1448Data: 1448. Il survit aux dénonciations d'hérésie proférées contre lui tant par Pierre ChavazPersona: que par Pierre AntoinePersona: (SDS VD D 1 6-1 : ACV, Ac 29, p. 108).
  27. Il s’agit éventuellement de Essert-PittetLuogo: ou Essert-sous-ChampventLuogo: .
  28. Il est également dénoncé par Pierre AntoinePersona: (SDS VD D 1 6-1 : ACV, Ac 29, p. 112).
  29. Grande tour du château de ChampventLuogo: , située au nord-est.
  30. Lieu difficilement identifiable (la Combe à Botonger ?).
  31. Rolin TholomePersona: , curé de ChampventLuogo: , est prêtre non-résident ; l’église paroissiale est desservie par Pierre BoillardPersona: de CossonayLuogo: et Pierre BossonPersona: de RomainmôtierLuogo: (Wildermann 1993, p. 431).
  32. En 1462Data: 1462, Nicod MichiePersona: , de ChampventLuogo: reconnaît tenir un pré sis à MathodLuogo: pour Louis de ChalonPersona: (ACV, Fq 5, fol. 134–135). C’est devant sa maison qu’est rendue la sentence contre Pierre ChavazPersona: .
  33. Le lundi 16 avril 1448 n’existant pas, nous rectifions au lundi 15 avril, le procès ayant probablement été suspendu le dimanche ; de plus, le lendemain est un mardi, comme on le lit au paragraphe suivant.
  34. Soit la « camera domini ».
  35. Pierre CuchardPersona: , curé d’OrbeLuogo: en 1448Data: 1448 et 1455Data: 1455, est le fondateur de plusieurs messes dans l’église d’OrbeLuogo: , patron de l’autel Sainte-Croix et Saint-Michel (Barbey 1926, p. 325; Wildermann 1993, p. 506, 509).
  36. Le mardi 17 avril 1448 n’existant pas, nous rectifions au mardi 16 avril.
  37. Une même pièce est produite lors du procès de Jeannette AnyoPersona: en 1461Data: 1461 (Modestin 1999a, p. 270 et Modestin 2003a, p. 123–124).