check_box_outline_blank zoom_in zoom_out
SDS VD D 1 12-1

Les sources du droit suisse, XIXe partie : Les sources du droit du canton de Vaud, D. Répression de la sorcellerie en Pays de Vaud (XVe–XVIIe siècles), Tome 1 : le registre Ac 29 des ACV, da Pau Castell Granados, Gwendolin Ortega e Martine Ostorero

Citazione: SDS VD D 1 12-1

Licenza: CC BY-NC-SA

Procès de sorcellerie intenté contre Jaquette de Clause, de Vufflens-la-Ville

1469 dicembre 10 – 1470 gennaio 18. [Château d’Ouchy]

Jaquette de Clause de Vufflens-la-Ville comparait le 10 décembre 1469 devant le vice-inquisiteur Thomas Gogat, représentant Victor Massenet, pour être interrogée. Comme le châtelain d’Ouchy Pierre Mayor figure parmi les témoins, on peut peut-être en déduire que Jaquette est détenue dans le château épiscopal d’Ouchy. Au cours de ce premier interrogatoire, Jaquette est confrontée à ses deux beaux-fils Antoine et Mermet de Clause, déjà convaincus d’hérésie, qui prétendent avoir vu leur marâtre à des sectes d’hérétiques. Malgré quatre monitions accordées entre le 11 et le 13 décembre, l’accusée n’avoue toujours rien et la sentence interlocutoire doit être prononcée le 14 décembre 1469. Mais ce jour-là, il n’y a eu ni sentence interlocutoire ni torture. Le procès-verbal suivant ne date que du 18 janvier 1470. Jaquette est d’abord interrogée par le vice-inquisiteur Thomas Gogat, puis le procureur de la foi – dont le nom n’est pas donné – requiert la torture. Elle ne passe toutefois pas aux aveux, mais demande à être relâchée jusqu’au lendemain, disant vouloir tout avouer à ce moment-là. Il n’y a pourtant pas d’autres auditions : le reste du cahier, les pages 201–206 du registre Ac 29, sont restés vierges.

Ce procès inachevé témoigne de tensions entre la ville de Lausanne d’une part, et l’inquisition et l’évêque d’autre part. L’inculpée est originaire de Vufflens-la-Ville, qui n’est pas une terre épiscopale ; or l’évêque (en l’occurrence son administrateur Barthélemy Chuet) la fait incarcérer dans son château épiscopal d’Ouchy et tente ainsi « d’étendre son bras vers un village dont la juridiction ne lui appartient pas » (Utz Tremp 2007, p. 247).

Les actes du procès intenté contre Jaquette de Clause occupent les pages 196 à 207 du registre Ac 29 ; les pages 197 et 201 à 206 ont été laissées en blanc. Les actes sont incomplets, car l’affaire a probablement été interrompue en cours de procédure. Seuls nous sont parvenus les quatre premiers interrogatoires, ainsi qu’une cinquième séance au cours de laquelle est notamment prononcée la sentence interlocutoire condamnant l’accusée à subir la torture. Les actes sont rédigés d’une main anonyme. Au dos du cahier (p. 207), on trouve les annotations « Extra Lausannam » (d’une autre main anonyme, plus cursive) et « Nichil facit ad factum ».

Testo editionale

[Nota dell'archivio sul margine sinistro da una mano del secolo XX:] 1469Data: 1469


Sequitur processus JaquetePersona: relicte
Junodi de ClausoPersona: , de hereticeTermine:
pravitatis suspecta.

[p. 197]Interruzione di pagina
[p. 198]Interruzione di paginaa

JhesusPersona: MariaPersona:

Anno Domini millesimo quatercentesimo sexagesimo nono et
die decima mensis decembris
Data di origine: 10.12.1469
presentibus honorabilibus viris
dominis Petro ProdonPersona: curatoTermine: Sancti StephaniLuogo: LausannensisLuogo: , Johanne CroserensPersona: 1
locumtenente domini ballivi LausannensisLuogo: , GGirardo CurnilliatPersona: psalterioTermine: LausannensiLuogo: , Gaudo
Vicent
Persona:
maiorDa correggere in: maiorebTermine: LausLausannensiLuogo: , presentibusque nobilibus viris PPetroPersona: 2 et Amedeo
Mayor
Persona:
3 necnon Stephano ClavelliPersona: et HHenrico SecrestantPersona: , personaliter
constituta JaquetaPersona: relicta Jenodi de ClausoPersona: , per reverendum
patrem fratrem Thomam GogatiPersona: vicariusTermine: reverendi patris fratris Victoris
Maceneti
Persona:
sacre theologie professorisCorrezione all’altezza della riga, sostituisce: professorisc, ordinis fratrum PredicatorumOrganizzazione: ,
heretice pravitatis inquisitorisTermine: in civitatibus et diocesibus
LausannensiLuogo: , GebennensiLuogo: , SedunensiLuogo: ac alibi auctoritate apostolica specialiter
deputati ;
Interrogata primo si sciret casum propter quem esset
detenta, que dixit quod quidam dominus sacerdos4 posuit sibi manum
supra pro fide5 ; quare fuit monita pro prima monicioneTermine: quatenus
si sciret aliquid de dicto casu quod confiteretur, sibi presentando misericordiam
Ecclesie ; que dixit se nichil scire.
Eo tunc fuit ibi adductus
Anthonius de ClausoPersona: de heretica pravitate convictus, qui fuit
interrogatus an cognosceret aliquid prefatam mulierem ; qui Anthonius
dixit : « Ista est noverca mea quam vidi in sectaTermine: hereticorumTermine: , videlicet
apud Vufflens villamLuogo: , quare rogo ipsam quod ipsa confiteatur »
.
Que JaquetaPersona: renuit numquam fuisse cum dicto AnthonioPersona: in dicta secta.

Paulo post fuit adductus Mermetus de ClausoPersona: de dicto casu
convictus, qui eciam fuit interrogatus utrum cognosceret prefatam mulierem.
Qui dixit quod sic, dicendo : « Ista est noverca mea quam vidi in
secta hereticorum »
. Que JaquetaPersona: ut prius renuit fuisse. Quare fuit
assignata ad diem crastinam pro secunda monicioneTermine: .

Die undecima mensis supradicti annoData di origine: 11.12.1469 quo supra per reverendum
dominum vicarium supradictum in presencia domini Benedicti JolyPersona: capellaniTermine:
et Girardi FabriPersona: clericiTermine: fuit interrogata prefata JaquetaPersona: an esset aliquid
advisata, et fuit monita pro secunda monicione quatenus si sciret
aliquid de dicto casu quod confiteretur, sibi presentando misericordiam
Ecclesie ; que JaquetaPersona: ut prius dixit se nichil scire.
Quibus
auditis fuit assignata ad diem crastinamData: 12.12.1469 pro tercia monicioneTermine: .
[p. 199]Interruzione di pagina

Die xii mensis decembris annoData di origine: 12.12.1469 quo retro presentibus venerabilibus
et circonspectis viris dominis Suffredo de ArciisPersona: 6 cantoreTermine:
canonico LausannensiOrganizzazione: , Johanne AndreePersona: , Bonefacio FabriPersona: officialiTermine: LausannensiOrganizzazione: ,
Johanne AssentyPersona: et H.Henrico de EscublensPersona: canonicisTermine: LausannensibusOrganizzazione: presentibusque
honorabilibus viris dominis Johanne LucratorisPersona: 7 curatoTermine: de CrissierLuogo: ,
et JaJacobo BugnynPersona: capellanoTermine: LausannensiOrganizzazione: , Johanne GrantPersona: clericoTermine: , et pluribus
aliis personis fidedignis, per reverendum in ChristoPersona: patrem et
dominum dominum d nostrumLettura incertae episcopum et comitem administratorem8
auctoritate apostolica tocius episcopatus LausannensisOrganizzazione: , necnon per reverendum patrem
fratrem Thomam GogatiPersona: vicarius reverendi patris fratris Victoris
Maceneti
Persona:
ordinis fratrum PredicatorumOrganizzazione: , sacre theologie professoris
hereticeque pravitatis inquisitoris in civitatibus et diocesibus
LausannensiLuogo: , GebennensiLuogo: , SedunensiLuogo: ac alibi auctoritate apostolica specialiter
deputati ;
interrogata primo prefata JaquetaPersona: an
esset aliquid advisata, et fuit monita pro tercia monicioneTermine:
quatenus confiteretur casum suum, sibi ut prius presentando misericordiam
Ecclesie. Que JaquetaPersona: ut prius dixit se nichil scire.
Quare
fuit assignata ad diem crastinamData: 13.12.1498 pro quarta monicioneTermine: , etcAbbreviazione.

Die xiii mensis decembris annoData di origine: 13.12.1469 quo retro presentibus venerabilibus viris
dominis JoJohanne AssentyPersona: canonico LausannensiOrganizzazione: , JoJohanne PordollietiPersona: , JaJacobo BugnynPersona:
et JaJacobo BaleysonPersona: capellanis Lausannensibus, necnon nobilibus viris
Petro MayorPersona: castellanoTermine: OchiaciOrganizzazione: , G.Abbreviazione DepontPersona: 9 et Johanne
Maceneti
Persona:
10 clericoTermine: , per reverendum dominum vicarium supradictum
interrogata prefata JaquetaPersona: et monita pro quarta
monicione de gracia speciali, primo an esset aliquid
advisata et si vellet aliqua confiteri. Que dixit
quod de dicto casu nichil scit.
Quare fuit assignata
ad diem crastinamData: 14.12.1498 ad audiendum interloqutoriamTermine: .11

Anno quo supra et die jovis post festum Sancti AnthoniiPersona: Data di origine: 18.1.1470
personaliter constituta prefata JaquetaPersona: per reverendum patrem
fratrem Thomam GogatiPersona: viceinquisitoremTermine: supradictum interrogata
primo an ipsa sit aliquid advisata et si cognoscat
aliquid Johannem de ClausoPersona: 12 et si ipsa sciat si ipse JohannesPersona:
fuerit umquam detentus in carcere LausannensiLuogo: . Que dixit quod
nescit nisi quod audivit dicere quod semel ipse fuit detentus.
[p. 200]Interruzione di paginaEt aliud nescit.
Quibus auditis petiit procurator fideiTermine: 13 ipsam
decerni et declarari tortureTermine: subiciendam fore donec
et quousque veritas ab ore suo oriatur.
Quo audito
reverendus pater frater Thomas GogatiPersona: viceinquisitor legit
sentenciam in hunc modum qui sequitur : Disegno a penna e inchiostro« ChristiPersona: nomine invocato
a quo omne rectum procedit judicium »
, etcAbbreviazione.
Qua lecta petiit
procurator fidei exequcioni demandari.
Quequidem sentencia
incontinenti fuit executa. Posita et modicum a terra levata
nichil tamen voluit confiteri sed rogavit quod relaxatur donec ad
diem crastinam et ipsa confiteretur.
Que fuit relaxata et assignata
ad diem crastinam ad se advisandum alias ad continuandum.
Datum
in presencia nobilis viri Petri MayorPersona: castellani OchiaciOrganizzazione: , Johannis
Gubeti
Persona:
burgensisTermine: LausannensisOrganizzazione: , Johannis MacenetiPersona: , Girardi FabriPersona: et Johannis
Bandeti
Persona:
, testibus ad premissa vocatis, die et anno quibus supra.
[p. 201]Interruzione di pagina
[p. 202]Interruzione di pagina
[p. 203]Interruzione di pagina
[p. 204]Interruzione di pagina
[p. 205]Interruzione di pagina
[p. 206]Interruzione di pagina
[p. 207]Interruzione di pagina
f–ExExtra LausLausannamLuogo: Aggiunta nella parte superiore della copertina da un’altra mano–f
g–Nichil facit ad factum.Aggiunta nel mezzo della copertina da mano principale (A)–g

Annotatione

  1. Aggiunta sul margine sinistro da una mano del secolo XX: 1469Data: 1469.
  2. Da correggere in: maiore.
  3. Correzione all’altezza della riga, sostituisce: professoris.
  4. Cancellazione biffata: administratorem.
  5. Lettura incerta.
  6. Aggiunta nella parte superiore della copertina da un’altra mano.
  7. Aggiunta nel mezzo della copertina da mano principale (A).
  1. Jean CroserensPersona: assiste aux séances des 19, 20 et 21 avril 1458Data: aprile 1458 du procès contre Pierre dou ChanozPersona: (SDS VD D 1 7-1 : ACV, Ac 29, p. 81, 84, 86, voir aussi Modestin 1999a, p. 334).
  2. Pierre MayorPersona: assiste au premier et au deuxième interrogatoire de Guillaume GirodPersona: en octobre 1461Data: ottobre 1461 et quelques jours plus tard, à deux ou trois interrogatoires de Jeannette AnyoPersona: (SDS VD D 1 10-1 : ACV, Ac 29, p. 123, 130, 136, 146, voir aussi Modestin 1999a, p. 328). À identifier probablement avec le donzel Pierre MayorisPersona: de Vufflens-la-VilleLuogo: qui prête serment en tant que sautier en 1464Data: 1464 (SDS VD B I, p. 250–251, n. 252).
  3. Amédée MayorPersona: , probablement parent (cousin ou neveu ?) de Pierre MayorPersona: .
  4. Il s’agit probablement du curé de Vufflens-la-VilleLuogo: , Jean PordolietPersona: .
  5. C’est-à-dire qu’il l’a dénoncée voire même peut-être arrêtée pour hérésie.
  6. C’est Geoffroy des ArchesPersona: qui présida le plus souvent les réunions du chapitre dans la seconde moitié du XVe siècle, le prévôt et le trésorier étant généralement absents (Reymond 1912, p. 258).
  7. Jean LucratorPersona: assiste le 7 octobre 1461Data: 7.10.1461 à l’ouverture du procès contre Guillaume GirodPersona: (SDS VD D 1 9-1 : ACV, Ac 29, p. 136.).
  8. Barthélemy ChuetPersona: , administrateur de l’évêché de LausanneOrganizzazione: de 1469–1472Data: 1.1.1469 – 31.12.1472 (HS, I/4, p. 143). C’est lui qui interroge JaquettePersona: lors de la vacance épiscopale.
  9. Claude de PontPersona: est un notaire lausannois aux services de l’inquisition (1449Data: 1449 et 1470Data: 1470) et de la ville de LausanneLuogo: (à partir de 1464Data: 1464).
  10. Il est peut-être parent de l’inquisiteur Victor MassenetPersona: .
  11. Les actes sont incomplets, car l’affaire a probablement été interrompue en cours de procédure.
  12. Peut-être parent d’AntoinePersona: et de Mermet de ClausePersona: , beaux-fils de Jaquette de ClausePersona: .
  13. Le procureur de la foi n’est pas nommé.